زیارت امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ

زیارت امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ در مبعث

شیخ مفید و دیگر بزرگان دین، برای زیارت امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ در روز مبعث رسول الله ـ صلّی الله و علیه و آله و سلّم ـ، زیارتی را نقل فرموده اند. در شب یا روز مبارک مبعث، بر در قُبّه ی شریف ایشان بایستید و مقابل قبر پاک و شریفشان چنین بخوانید: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ‏ گواهى مى‏دهم که خدایى جز خداى یکتا نیست که فرد و بى‏شریک است ‏و گواهى مى‏دهم که محمّد بنده ی خاص و رسول اوست وَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ‏ و نیز گواهى مى‏دهم که همانا على بن ابى طالب امیر اهل ایمان، بنده ی خاص خدا و برادر رسول خداست وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ الطَّاهِرِینَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ‏ و پیشوایانی پاک از فرزندانش، همه حجتهاى خدا بر خلقش می باشند سپس داخل قبّه ی مبارکشان گردید، به گونه ای که روی شما به سوی قبر شریفشان و پشت به قبله باشید. آنگاه صد مرتبه تکبیر گوئید و داخل گردید و عبارات زیر را بر زبان جاری سازید السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ خَلِیفَةِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ نُوحٍ صَفْوَةِ اللَّهِ‏ سلام بر تو اى وارث علم آدم خلیفة الله، سلام بر تو اى وارث حضرت نوح برگزیده خدا السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُوسَى کَلِیمِ اللَّهِ‏ سلام بر تو اى وارث ابراهیم خلیل خدا، سلام بر تو اى وارث موسىِ سخن گوی با خدا السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عِیسَى رُوحِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ رُسُلِ اللَّهِ‏ سلام بر تو اى وارث عیسى روح الله، سلام بر تو اى وارث حضرت محمد سیّد رسولان خدا السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا إِمَامَ الْمُتَّقِینَ‏ سلام بر تو اى امیر اهل ایمان سلام بر تو اى پیشواى متقیان السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَصِیَّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ‏ سلام بر تو اى سید جانشینان پیغمبران، سلام بر تو اى وصى و جانشین رسول خداى رب العالمین السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عِلْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ‏ سلام بر تو اى وارث علم اولین و آخرین السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبَأُ الْعَظِیمُ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ‏ سلام بر تو اى خبر بزرگ عالم سلام بر تو اى راه راست حق السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُهَذَّبُ الْکَرِیمُ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْوَصِیُّ التَّقِیُّ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الرَّضِیُّ الزَّکِیُ‏ سلام بر تو اى پاکیزه و منزه از عیوب و صاحب کَرَم، سلام بر تو اى وصىّ با تقواى کامل، سلام بر تو اى پاک سیرت و پسندیده خدا السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْبَدْرُ الْمُضِی‏ءُ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ سلام بر تو اى ماه فروزنده سلام بر تو اى صدیق اکبر (بزرگترین مصدق به خدا و عالم غیب) السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا السِّرَاجُ الْمُنِیرُ سلام بر جدا کننده ی ( حقّ و باطل ) اعظم  سلام بر تو اى چراغ روشن (علم و ایمان) السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا إِمَامَ الْهُدَى السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا عَلَمَ التُّقَى السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ الْکُبْرَى‏ سلام بر تو اى پیشواى هدایت سلام بر تو اى نماینده مقام کامل تقوى سلام بر تو اى بزرگترین حجت خدا بر خلق السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا خَاصَّةَ اللَّهِ وَ خَالِصَتَهُ وَ أَمِینَ اللَّهِ وَ صَفْوَتَهُ وَ بَابَ اللَّهِ وَ حُجَّتَهُ‏ سلام بر تو اى خاصّ و خالص خدا و امین و برگزیده او و درگاه خدا و حجت الهى وَ مَعْدِنَ حُکْمِ اللَّهِ وَ سِرِّهِ وَ عَیْبَةَ عِلْمِ اللَّهِ وَ خَازِنَهُ وَ سَفِیرَ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ‏ و معدن حکم و اسرار الهى و مخزن و خزینه‏دار علم الهى و سفیر خدا در میان خلق أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلاَةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ گواهى مى‏دهم که تو (ارکان دین و) نماز را بپا داشتى و زکات به فقیران دادى و امر به معروف و نهى از منکر فرمودى وَ اتَّبَعْتَ الرَّسُولَ وَ تَلَوْتَ الْکِتَابَ حَقَّ تِلاَوَتِهِ وَ بَلَّغْتَ عَنِ اللَّهِ‏ و کاملاً رسول اکرم را پیروى کردى و به مقام حقیقت و حدّ اَکمَل کتاب خدا را تلاوت کردى و از جانب خدا تبلیغ نمودى وَ وَفَیْتَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ تَمَّتْ بِکَ کَلِمَاتُ اللَّهِ وَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ‏ و به عهد خدا وفا کردى و کلمات الله به وجود تو به حد کمال رسید و در راه دین مجاهده و کوشش را بجاى آوردى وَ نَصَحْتَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏ و در راه خدا و رسول صلى الله علیه و آله خیرخواه بودى وَ جُدْتَ بِنَفْسِکَ صَابِراً مُحْتَسِباً مُجَاهِداً عَنْ دِینِ اللَّهِ‏ و به جان عزیز خود با صبر و رنج و مجاهدت در دفاع از دشمنان دین حق مُوَقِّیاً لِرَسُولِ اللَّهِ طَالِباً مَا عِنْدَ اللَّهِ رَاغِباً فِیمَا وَعَدَ اللَّهُ‏ و حفظ رسول خدا فداکارى کردى و همه را براى طلب رضاى حق و شوق ثواب و وعده خدا و بر دین حق که بر آن بودی  وَ مَضَیْتَ لِلَّذِی کُنْتَ عَلَیْهِ شَهِیداً وَ شَاهِداً وَ مَشْهُوداً از جهان درگذشتى در حالى که شهید شدى و شاهد و مشهود خدا بودى فَجَزَاکَ اللَّهُ عَنْ رَسُولِهِ وَ عَنِ الْإِسْلاَمِ وَ أَهْلِهِ مِنْ صِدِّیقٍ أَفْضَلَ الْجَزَاءِ پس خدایت از طرف رسول اکرم و دین اسلام و اهل اسلام از اعمال چنین صدیقى بهترین پاداش عطا کند  أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ أَوَّلَ الْقَوْمِ إِسْلاَماً وَ أَخْلَصَهُمْ إِیمَاناً وَ أَشَدَّهُمْ یَقِیناً وَ أَخْوَفَهُمْ لِلَّهِ وَ أَعْظَمَهُمْ عَنَاءً گواهى مى‏دهم که تو اول قوم در گرویدن به اسلام بودى و خالصترین ایمان و کاملترین یقین و خداترس‏ترین مردم و پر رنج و مشقت‏ترین اصحاب وَ أَحْوَطَهُمْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏ و مراقبترین به حال رسول خدا صلى الله‏علیه و آله بودى وَ أَفْضَلَهُمْ مَنَاقِبَ وَ أَکْثَرَهُمْ سَوَابِقَ وَ أَرْفَعَهُمْ دَرَجَةً وَ أَشْرَفَهُمْ مَنْزِلَةً و تو در اوصاف کمال از همه اصحاب پیغمبر افضل و سوابق و شرافتت بیشتر و رتبه‏ات بلندتر و منزلتت شریفتر بود وَ أَکْرَمَهُمْ عَلَیْهِ فَقَوِیتَ (قَوِیتَ) حِینَ وَهَنُوا وَ لَزِمْتَ مِنْهَاجَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏ و تو گرامیترین اصحاب رسول خدا بودى تو بودى تنها نیرومند و قوى هنگامیکه سایرین سست و ناپایدار می گردیدند و تو ملازم طریق رسول صلى الله علیه و آله بودى وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ خَلِیفَتَهُ حَقّاً لَمْ تُنَازَعْ بِرَغْمِ الْمُنَافِقِینَ وَ غَیْظِ الْکَافِرِینَ وَ ضِغْنِ الْفَاسِقِینَ‏ و نیز گواهى مى‏دهم که تو به حق و حقیقت جانشین پیغمبر و بدون نزاع به رغم اهل نفاق و خشم کافران و کینه مردم فاسق وَ قُمْتَ بِالْأَمْرِ حِینَ فَشِلُوا وَ نَطَقْتَ حِینَ تَتَعْتَعُوا وَ مَضَیْتَ بِنُورِ اللَّهِ إِذْ وَقَفُوا فَمَنِ اتَّبَعَکَ فَقَدِ اهْتَدَى (هُدِیَ) و تو به امر رواج دین قیام کردى هنگامى که دیگران ترسان و هراسان شدند تو هنگامى که قوم عاجز از گفتار مى‏شدند تو گویا به حقایق دین بودى و با نور الهى هنگامى که دیگران درمى‏ماندند تو در مى‏گذشتى پس هر کس تو را پیروى کرد بحقیقت هدایت یافت کُنْتَ أَوَّلَهُمْ کَلاَماً وَ أَشَدَّهُمْ خِصَاماً وَ أَصْوَبَهُمْ مَنْطِقاً وَ أَسَدَّهُمْ رَأْیاً تو اول قوم در سخن و بیان حقایق و نیرومندترین آنان در هنگام جنگ و نبرد با دشمن بودى و رأى تو محکمترین آراء وَ أَشْجَعَهُمْ قَلْباً وَ أَکْثَرَهُمْ یَقِیناً وَ أَحْسَنَهُمْ عَمَلاً وَ أَعْرَفَهُمْ بِالْأُمُورِ و دلت شجاعترین دلها، یقینت بیشترین، و عملت نیکوترین، و شناساترین اصحاب (به امور علمى و اجتماعى)  کُنْتَ لِلْمُؤْمِنِینَ أَباً رَحِیماً إِذْ صَارُوا عَلَیْکَ عِیَالاً فَحَمَلْتَ أَثْقَالَ مَا عَنْهُ ضَعُفُوا تو براى اهل ایمان پدرى مهربان بودى که آنان را به منزله خاندان خود مى‏شمردى، کارهاى سنگین که در تحملش ناتوان بودند تو بر دوش مى‏گرفتى وَ حَفِظْتَ مَا أَضَاعُوا وَ رَعَیْتَ مَا أَهْمَلُوا وَ شَمَّرْتَ إِذْ جَبَنُوا وَ عَلَوْتَ إِذْ هَلِعُوا وَ صَبَرْتَ إِذْ جَزِعُوا و آنچه را که دیگران ضایع و مهمل مى‏گذاشتند تو آن را حفظ و رعایت مى‏کردى، هنگامى که آنها ترسان و گریزان بودند تو دلیرانه آهنگ مى‏نمودى، و چون دیگران هراس و جزع مى‏کردند تو با عُلُو همت شکیبا بودى کُنْتَ عَلَى الْکَافِرِینَ عَذَاباً صَبّاً وَ غِلْظَةً وَ غَیْظاً وَ لِلْمُؤْمِنِینَ غَیْثاً وَ خِصْباً وَ عِلْماً تو بر کافران عذاب الیم و سخت و خشمناک بودى و بر اهل ایمان باران رحمت نعمت و بحر علم و دانش بودى لَمْ تُفْلَلْ حُجَّتُکَ وَ لَمْ یَزِغْ قَلْبُکَ وَ لَمْ تَضْعُفْ بَصِیرَتُکَ وَ لَمْ تَجْبُنْ نَفْسُکَ‏ حجت و برهان تو هرگز کند نداشت قلب پاک منورت ابدا زیغ و تاریکى نیافت و دیده بصیرتت هرگز ضعیف نگشت و روان پاکت هرگز جبن و هراس نداشت  کُنْتَ کَالْجَبَلِ لاَ تُحَرِّکُهُ الْعَوَاصِفُ وَ لاَ تُزِیلُهُ الْقَوَاصِفُ‏ تو مانند کوهى بودى که ابدا از بادهاى تند نلرزد و از صرصر سخت از پا در نیاید کُنْتَ کَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَوِیّاً فِی بَدَنِکَ‏ تو چنان بودى که رسول خدا ـ صلى الله علیه و آله ـ در وصفت فرمود در جسم نیرومند مُتَوَاضِعاً فِی نَفْسِکَ عَظِیماً عِنْدَ اللَّهِ کَبِیراً فِی الْأَرْضِ جَلِیلاً فِی السَّمَاءِ در نفس قدسى متواضع در نزد خدا عظیم الشأن در روى زمین بزرگ در اهل آسمان با جلال لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فِیکَ مَهْمَزٌ وَ لاَ لِقَائِلٍ فِیکَ مَغْمَزٌ وَ لاَ لِخَلْقٍ فِیکَ مَطْمَعٌ وَ لاَ لِأَحَدٍ عِنْدَکَ هَوَادَةٌ در شخص تو بر احدى جاى نکته‏گیرى و عیب جویى وجود ندارد نه مردم طماع در تو طمع توانند کرد و نه نابجا و ناحق کسى به تو امیدى تواند داشت یُوجَدُ الضَّعِیفُ الذَّلِیلُ عِنْدَکَ قَوِیّاً عَزِیزاً حَتَّى تَأْخُذَ لَهُ بِحَقِّهِ‏ مردم خوار و ناتوان نزد تو عزیز و توانایند، تا آنکه حق آنان را از سرکشان قوى بگیرى وَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ عِنْدَکَ ضَعِیفاً (ذَلِیلاً) حَتَّى تَأْخُذَ مِنْهُ الْحَقَ‏ و مردم قوى و با عز و اقتدار نزد تو خوار و ذلیلند تا آنکه حق مظلومان را از آن ظالمان بازستانى الْقَرِیبُ وَ الْبَعِیدُ عِنْدَکَ فِی ذَلِکَ سَوَاءٌ نزد تو در حکم مذکور دور و نزدیک یکسانند شَأْنُکَ الْحَقُّ وَ الصِّدْقُ وَ الرِّفْقُ وَ قَوْلُکَ حُکْمٌ وَ حَتْمٌ وَ أَمْرُکَ حِلْمٌ وَ عَزْمٌ‏ شأن و کار تو حق و صدق و مرافقت است و سخن تو حکم خدا است شأن و خلق تو حلم و بردبارى و عزم ثابت است وَ رَأْیُکَ عِلْمٌ وَ حَزْمٌ (وَ جَزْمٌ) اعْتَدَلَ بِکَ الدِّینُ وَ سَهُلَ بِکَ الْعَسِیرُ وَ أُطْفِئَتْ بِکَ النِّیرَانُ وَ قَوِیَ بِکَ الْإِیمَانُ‏ و رأى تو علم مآل اندیشى است، دین اسلام به وجود تو عدل و استحکام یافت، و هر امر مشکل به دست تو آسان گشت، آتش جنگ و فتنه‏ها به نیروى تو خاموش گردید و ایمان بواسطه تو قوت گرفت وَ ثَبَتَ بِکَ الْإِسْلاَمُ وَ هَدَّتْ مُصِیبَتُکَ الْأَنَامَ فَإِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ‏ و اسلام ثبات یافت مصیبت تو خانه خلق را ویران ساخت بارى ما همه از جانب خدا آمده و بسوى او باز مى‏گردیم لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ خَالَفَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنِ افْتَرَى عَلَیْکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ وَ غَصَبَکَ حَقَّکَ‏ خدا لعنت کند آنکه تو را شهید کرد و خدا لعنت کند آنکس که با تو مخالفت نمود و خدا لعنت کند آنکس را که بر تو افترا بست و خدا لعنت کند آنان را که به تو ظلم و ستم کردند و حق تو را غصب کردند وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ بَلَغَهُ ذَلِکَ فَرَضِیَ بِهِ إِنَّا إِلَى اللَّهِ مِنْهُمْ بُرَآءُ و خدا لعنت کند آنکس را این خبر به او رسید راضى و شادمان گردید ما از آنان به درگاه خدا بیزارى مى‏جوییم لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً خَالَفَتْکَ وَ جَحَدَتْ وِلاَیَتَکَ وَ تَظَاهَرَتْ عَلَیْکَ وَ قَتَلَتْکَ وَ حَادَتْ عَنْکَ وَ خَذَلَتْکَ‏ خدا لعنت کند امتى را که با تو مخالفت کرد، و مقام ولایتت را انکار نمود، و بر علیه تو همدست شدند، و به قتل تو برخاستند و راه خلق را بسوى تو بستند و تو را مخذول و خوار داشتند الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ النَّارَ مَثْوَاهُمْ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ سپاس خداى را که آتش دوزخ را مأواى آنان کرد که بسیار بد منزلگاهى است براى واردانش أَشْهَدُ لَکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ وَ وَلِیَّ رَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِالْبَلاَغِ وَ الْأَدَاءِ (وَ النَّصِیحَةِ) گواهى مى‏دهم براى تو اى ولى خدا و رسول او صلى الله علیه و آله که تو تبلیغ دین و اداء وظیفه‏امامت کردى وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ حَبِیبُ (جَنْبُ) اللَّهِ وَ بَابُهُ وَ أَنَّکَ جَنْبُ (حَبِیبُ) اللَّهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِی مِنْهُ یُؤْتَى‏ و نیز گواهى مى‏دهم که تو دوستدار و محبوب خدایى و درگاه رحمت خدا هستى و همانا تو جنب حق و وجه خدا و همانا تو آن جنب الله و وجه اللهى که از آن جانب و از آن وجه بسوى خدا توجه باید کرد وَ أَنَّکَ سَبِیلُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏ و توئى راه خدا و توئى بنده خاص خدا و برادر رسول خدا صلى الله علیه و آله أَتَیْتُکَ زَائِراً لِعَظِیمِ حَالِکَ وَ مَنْزِلَتِکَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ مُتَقَرِّباً إِلَى اللَّهِ بِزِیَارَتِکَ‏ من به زیارت تو آمده‏ام بواسطه شأن عظیم و قرب و منزلتى که تو را نزد خدا و نزد رسول اوست و به زیارتت تقرب به خدا مى‏جویم رَاغِباً إِلَیْکَ فِی الشَّفَاعَةِ أَبْتَغِی بِشَفَاعَتِکَ خَلاَصَ نَفْسِی مُتَعَوِّذاً بِکَ مِنَ النَّارِ و شوق و رغبت به شفاعتت دارم که به آن شفاعت نجات و خلاصى خود را از آتش دوزخ در پناه تو مى‏طلبم هَارِباً مِنْ ذُنُوبِیَ الَّتِی احْتَطَبْتُهَا عَلَى ظَهْرِی فَزِعاً إِلَیْکَ رَجَاءَ رَحْمَةِ رَبِّی‏ و از گناهانم که بارى سنگین بر پشت خود افکنده‏ام فرار مى‏کنم در حالتى که با جزع و زارى بسوى تو و امیدوارى به رحمت پروردگارم أَتَیْتُکَ أَسْتَشْفِعُ بِکَ یَا مَوْلاَیَ إِلَى اللَّهِ وَ أَتَقَرَّبُ بِکَ إِلَیْهِ لِیَقْضِیَ بِکَ حَوَائِجِی‏ به درگاهت آمده‏ام که مرا شفاعت کنى اى مولاى من نزد خدا بواسطه تو شفاعت و تقرب مى‏جویم تا حوایجم برآورده شود فَاشْفَعْ لِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى اللَّهِ فَإِنِّی عَبْدُ اللَّهِ وَ مَوْلاَکَ وَ زَائِرُکَ‏ پس تو اى امیر اهل ایمان مرا نزد خدا شفاعت فرما که من خدا را بنده (پر گناه) و تو را دوستدار و زوارم وَ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ الْمَقَامُ الْمَعْلُومُ وَ الْجَاهُ الْعَظِیمُ وَ الشَّأْنُ الْکَبِیرُ وَ الشَّفَاعَةُ الْمَقْبُولَةُ و تو را هم نزد خدا مقام تقرب معلوم و جاه و منزلت و شأن کبیر است و عظیم و شفاعتت نزد حق مقبول و پذیرفته است اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَى عَبْدِکَ وَ أَمِینِکَ الْأَوْفَى‏ خدایا درود و رحمت فرست بر محمد (ص) و آل محمد (ع) و درود فرست بر بنده خاص و امین سر کامل خود وَ عُرْوَتِکَ الْوُثْقَى وَ یَدِکَ الْعُلْیَا وَ کَلِمَتِکَ الْحُسْنَى وَ حُجَّتِکَ عَلَى الْوَرَى وَ صِدِّیقِکَ الْأَکْبَرِ و رشته محکم و دست بالا و کلمه نیکوتر و حجت تو بر خلق و بزرگترین تصدیق کننده تو  سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ وَ رُکْنِ الْأَوْلِیَاءِ وَ عِمَادِ الْأَصْفِیَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَعْسُوبِ الْمُتَّقِینَ وَ قُدْوَةِ الصِّدِّیقِینَ وَ إِمَامِ الصَّالِحِینَ‏ سید اوصیاء و رکن و عماد اولیاء برگزیدگان حضرت امیر المؤمنین و پیشواى متقین و بزرگ راستگویان با ایمان و امام صالحان الْمَعْصُومِ مِنَ الزَّلَلِ وَ الْمَفْطُومِ مِنَ الْخَلَلِ وَ الْمُهَذَّبِ مِنَ الْعَیْبِ وَ الْمُطَهَّرِ مِنَ الرَّیْبِ‏ معصوم از خطاء و لغزش و خلل و پاکیزه‏از عیب و پاک از شک و ریب أَخِی نَبِیِّکَ وَ وَصِیِّ رَسُولِکَ وَ الْبَائِتِ عَلَى فِرَاشِهِ وَ الْمُوَاسِی لَهُ بِنَفْسِهِ وَ کَاشِفِ الْکَرْبِ عَنْ وَجْهِهِ‏ برادر رسول تو و وصى او و آنکه در فراش پیغمبرت خفت و جان را نثار او کرد و رافع و دافع هم و غم و رنج و تعب از پیغمبر الَّذِی جَعَلْتَهُ سَیْفاً لِنُبُوَّتِهِ وَ مُعْجِزاً لِرِسَالَتِهِ وَ دِلاَلَةً وَاضِحَةً لِحُجَّتِهِ‏ آن کسى که او را شمشیر تبلیغ نبوت و معجزه مقام رسالت قرار دادى و دلیل روشن بر حقانیت حجتهاى حق وَ حَامِلاً لِرَایَتِهِ وَ وِقَایَةً لِمُهْجَتِهِ وَ هَادِیاً لِأُمَّتِهِ وَ یَداً لِبَأْسِهِ‏ براى نگهدارى پرچم دین رسول و حفاظت قلب منور او و هادى امت و بازوى تواناى قوه دفاع وَ تَاجاً لِرَأْسِهِ وَ بَاباً لِنَصْرِهِ وَ مِفْتَاحاً لِظَفَرِهِ‏ و تاج عزت و سلطنت بر سر پیغمبر درگاه فتح و نصرت او و کلید فیروزى پیغمبر گشت حَتَّى هَزَمَ جُنُودَ الشِّرْکِ بِأَیْدِکَ وَ أَبَادَ عَسَاکِرَ الْکُفْرِ بِأَمْرِکَ‏ تا آنجا که سپاهیان شرک را به یارى تو درهم شکست و لشکریان کفر را به فرمان تو با جان نثارى در راه رضاى تو و رضاى پیغمبرت همه را به هلاکت رسانید وَ بَذَلَ نَفْسَهُ فِی مَرْضَاتِکَ وَ مَرْضَاةِ رَسُولِکَ وَ جَعَلَهَا وَقْفاً عَلَى طَاعَتِهِ وَ مِجَنّاً دُونَ نَکْبَتِهِ‏ و نفس قدسى خود را وقف طاعت رسول (ص) و سپر بر دفع آلام نکبات از وجود او گردانید حَتَّى فَاضَتْ نَفْسُهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی کَفِّهِ وَ اسْتَلَبَ بَرْدَهَا وَ مَسَحَهُ عَلَى وَجْهِهِ‏ تا روزى که هنگام رحلت پیغمبر صلى الله علیه و آله بر دست او جان به حق تسلیم کرد و با حال سرد شدن جسد مطهرش سردى بدن را ربود و به دست مسح بر صورت پیغمبر اکرم فرمود وَ أَعَانَتْهُ مَلاَئِکَتُکَ عَلَى غُسْلِهِ وَ تَجْهِیزِهِ وَ صَلَّى عَلَیْهِ وَ وَارَى شَخْصَهُ‏ و آنگاه در غسل و تجهیز رسول ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرشتگان کمک او بودند و او بر پیغمبر خدا نماز خواند و جسد پاکش را در قبر پنهان کرد وَ قَضَى دَیْنَهُ وَ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ لَزِمَ عَهْدَهُ وَ احْتَذَى مِثَالَهُ‏ و دین او را ادا نمود وعده او را انجام داد عهد و پیمانش را ملازمت فرمود و مطابق رویه پیغمبر کاملا رفتار کرد وَ حَفِظَ وَصِیَّتَهُ وَ حِینَ وَجَدَ أَنْصَاراً نَهَضَ مُسْتَقِلاًّ بِأَعْبَاءِ الْخِلاَفَةِ مُضْطَلِعاً بِأَثْقَالِ الْإِمَامَةِ و وصیتش را حفظ فرمود و هنگامى که یار و انصار یافت به استقلال مقام خلافت خود و تحمل شداید سلطنت با عدل و داد کامل قیام فرمود فَنَصَبَ رَایَةَ الْهُدَى فِی عِبَادِکَ وَ نَشَرَ ثَوْبَ الْأَمْنِ فِی بِلاَدِکَ وَ بَسَطَ الْعَدْلَ فِی بَرِیَّتِکَ‏ پس پرچم هدایت میان بندگان تو برافراشت و در تمام بلاد اسلام لباس امن و امان در پوشانید و بساط عدل و داد را میان خلق بگسترد وَ حَکَمَ بِکِتَابِکَ فِی خَلِیقَتِکَ وَ أَقَامَ الْحُدُودَ وَ قَمَعَ الْجُحُودَ وَ قَوَّمَ الزَّیْغَ‏ و به کتاب تو در بین بندگانت حکم فرمود و حدود الهى را اقامه و اجراء کرد و ریشه کفر و جحود را برکند شک و شبهات زیغ و ضلالت را اصلاح فرمود وَ سَکَّنَ الْغَمْرَةَ وَ أَبَادَ الْفَتْرَةَ وَ سَدَّ الْفُرْجَةَ وَ قَتَلَ النَّاکِثَةَ وَ الْقَاسِطَةَ وَ الْمَارِقَةَ فتنه و پراکندگى امت را آرام و سستى‏و ضعف اسلام را نابود و شکاف و رخنه‏هاى دشمنان را مسدود کرد و با شکنان و بیدادگران و مرتدان از دین قتال کرد وَ لَمْ یَزَلْ عَلَى مِنْهَاجِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ وَتِیرَتِهِ وَ لُطْفِ شَاکِلَتِهِ وَ جَمَالِ سِیرَتِهِ‏ و پیوسته بر روش و طریقه پیغمبر صلى الله علیه و آله بود و بر لطف و عواطف صورت و حسن و جمال سیرت رسول مُقْتَدِیاً بِسُنَّتِهِ مُتَعَلِّقاً بِهِمَّتِهِ مُبَاشِراً لِطَرِیقَتِهِ وَ أَمْثِلَتُهُ نَصْبُ عَیْنَیْهِ‏ و پیرو سنت و همى علاقه‏مند بهمت و افکار بلند آن حضرت و ملازم طریقت وى بود و امثال و مقاصد عالى رسول نصب العینش بود یَحْمِلُ عِبَادَکَ عَلَیْهَا وَ یَدْعُوهُمْ إِلَیْهَا إِلَى أَنْ خُضِبَتْ شَیْبَتُهُ مِنْ دَمِ رَأْسِهِ‏ و بندگان تو را بر آن مقاصد وامیداشت و دعوت مى‏کرد تا هنگامى که محاسن مبارکش به خون سرش خضاب شد اللَّهُمَّ فَکَمَا لَمْ یُؤْثِرْ فِی طَاعَتِکَ شَکّاً عَلَى یَقِینٍ وَ لَمْ یُشْرِکْ بِکَ طَرْفَةَ عَیْنٍ‏ پروردگارا چنانکه او هیچگاه شک را بر یقین مقدم نداشت و یک لحظه به تو مشرک نگشت صَلِّ عَلَیْهِ صَلاَةً زَاکِیَةً نَامِیَةً یَلْحَقُ بِهَا دَرَجَةَ النُّبُوَّةِ فِی جَنَّتِکَ وَ بَلِّغْهُ مِنَّا تَحِیَّةً وَ سَلاَماً تو هم درود و رحمت فرست بر او رحمتى با نشو و نما که به آن رحمت در بهشت ابدت به مقام نبوت در پیوندد و سلام و تحیت ما را هم به آن حضرت برسان وَ آتِنَا مِنْ لَدُنْکَ فِی مُوَالاَتِهِ فَضْلاً وَ إِحْسَاناً وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْوَاناً و به ما در راه محبت او فضل و احسان و آمرزش و خشنودى خود را عطا فرما إِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْجَسِیمِ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ‏ زیرا تو اى خدا صاحب فضل بزرگ و لطف بى‏نهایت هستى به حق رحمت نامنتهایت اى مهربانترین مهربانان عالم. سپس ضریح راببوسید و سمت راست و بعد چپ خود را بر آن بگذارید. و آنگاه به سوی قبله بگردید و نماز زیارت را به جای آورید. پس آنگاه برای هرچه می خواهید، دعا کنید. بعد از تسبیحات حضرت فاطمه ی زهرا ـ سلام الله علیها ـ چنین بگوئید: اللَّهُمَّ إِنَّکَ بَشَّرْتَنِی عَلَى لِسَانِ نَبِیِّکَ وَ رَسُولِکَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏ پروردگارا تو مرا بر زبان مبارک پیغمبر و فرستاده خود حضرت محمد صلوات الله علیه و آله بشارت دادى فَقُلْتَ وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ‏ که در کتاب خود فرمودى و اى رسول ما بشارت ده آنان که ایمان آوردند که آنها را نزد خدا قدم صدق است اللَّهُمَّ وَ إِنِّی مُؤْمِنٌ بِجَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ‏ پروردگارا و من البته به جمیع پیمبران و رسولانت صلوات الله علیهم ایمان دارم فَلاَ تَقِفْنِی بَعْدَ مَعْرِفَتِهِمْ مَوْقِفاً تَفْضَحُنِی فِیهِ عَلَى رُءُوسِ الْأَشْهَادِ بَلْ قِفْنِی مَعَهُمْ وَ تَوَفَّنِی عَلَى التَّصْدِیقِ بِهِمْ‏ پس بعد از آنکه معرفت به آنها یافته‏ام مرا در موقفى که آنجا مرا رسوا کنى نگاه مدار بلکه مرا با رسولانت به موقف کرامت بدار و مرا باتصدیق و ایمان به آنها بمیران اللَّهُمَّ وَ أَنْتَ خَصَصْتَهُمْ بِکَرَامَتِکَ وَ أَمَرْتَنِی بِاتِّبَاعِهِمْ‏ پروردگارا و تو خود آن رسولان را مخصوص به کرامت خود فرمودى و مرا به پیروى آنان امر کردى اللَّهُمَّ وَ إِنِّی عَبْدُکَ وَ زَائِرُکَ مُتَقَرِّباً إِلَیْکَ بِزِیَارَةِ أَخِی رَسُولِکَ‏ پروردگارا و من بنده تو و زوار توام که بسوى تو بواسطه زیارت برادر رسولت تقرب مى‏جویم وَ عَلَى کُلِّ مَأْتِیٍّ وَ مَزُورٍ حَقٌّ لِمَنْ أَتَاهُ وَ زَارَهُ وَ أَنْتَ خَیْرُ مَأْتِیٍّ وَ أَکْرَمُ مَزُورٍ و هر که به درگاه کسى و زیارت کسى آید بر آنکس حق خواهد داشت و تو بهتر و کریمتر کسى هستى که به درگاه و زیارتش آیند فَأَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا جَوَادُ یَا مَاجِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ پس از تو درخواست مى‏کنم اى خدا اى بخشنده مهربان اى صاحب جود و مجد و کرم اى خداى فرد غنى الذات یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ اى آنکه نه تو را فرزندى است و نه فرزند کسى و نه تو را احدى مثل و مانند است وَ لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لاَ وَلَداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و نه زن و فرزندى از تو درخواست مى‏کنم که درود بر محمد و آلش فرستى وَ أَنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَکَ إِیَّایَ مِنْ زِیَارَتِی أَخَا رَسُولِکَ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ و تحفه و ثواب زیارت برادر رسولت را بر من آزادیم از آتش دوزخ قرار دهى وَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِمَّنْ یُسَارِعُ فِی الْخَیْرَاتِ وَ یَدْعُوکَ رَغَباً وَ رَهَباً وَ تَجْعَلَنِی لَکَ مِنَ الْخَاشِعِینَ‏ و مرا از آنان که در کارهاى خیر سرعت مى‏کنند مقرر فرمایى و از آنان که با شوق و رغبت و ترس و هیبت تو را به دعا مى‏خوانند و از اهل خضوع و خشوع گردانى اللَّهُمَّ إِنَّکَ مَنَنْتَ عَلَیَّ بِزِیَارَةِ مَوْلاَیَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ وِلاَیَتِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ‏ پروردگارا تو به نعمت زیارت مولایم على بن ابى طالب و به ولایت و معرفتش بر من منت گزاردى فَاجْعَلْنِی مِمَّنْ یَنْصُرُهُ وَ یَنْتَصِرُ بِهِ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِنَصْرِکَ لِدِینِکَ‏ پس کرم فرما و مرا از یاران و ناصران او در دین تو و از یارى طلبان از حضرتش براى دین خود بگردان اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنِی مِنْ شِیعَتِهِ وَ تَوَفَّنِی عَلَى دِینِهِ‏ پروردگارا و مرا از شیعیانش قرار ده و بر دین و آیین او بمیران اللَّهُمَّ أَوْجِبْ لِی مِنَ الرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَانِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ الْإِحْسَانِ وَ الرِّزْقِ الْوَاسِعِ الْحَلاَلِ الطَّیِّبِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ‏ پروردگارا از رحمت (نامنتها) و خشنودى و مغفرت و احسان بر من نصیبى لازم گردان و رزق وسیع حلال پاکیزه و آنچه تو را سزد به من عطا فرما یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ‏ اى مهربانترین مهربانان عالم و ستایش مخصوص خداى آفریننده عالم است.

 

پیشگامى على علیه السلام در اسلام

پیشگامى على علیه السلام در اسلام

پیشگامى على علیه السلام در اسلام

کتاب: سیره پیشوایان ، ص. 32

نویسنده: مهدى پیشوائى

دلائل و شواهد پیشگامى على-علیه السلام-در متون اسلامى به قدرى فراوان است که بیان همه آنها از حد گنجایش این کتاب بیرون است ولى به عنوان نمونه تعدادى از آنها را ذیلا مى‏آوریم:

الف-پیش از همه، خود پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم به پیشقدم بودن على-علیه السلام-تصریح کرده و در میان جمعى از یاران خود فرمود:

«نخستین کسى که در روز رستاخیز با من در کنار حوض(کوثر)ملاقات مى‏کند پیشقدمترین شما در اسلام، على بن ابى طالب است‏» ⁽¹⁾ .

ب-دانشمندان و محدثان نقل مى‏کنند:

حضرت محمد صلى الله علیه و آله و سلم روز دوشنبه به نبوت مبعوث شد و على-علیه السلام-فرداى آن روز(سه شنبه)با او نماز خواند ⁽²⁾ .

ج-امام در خطبه‏«قاصعه‏»مى‏فرماید: «آن روز اسلام جز به خانه پیامبر و خدیجه راه نیافته بود و من سومین نفر آنها بودم.نور وحى و رسالت را مى‏دیدم، و بوى نبوت را مى‏شنیدم‏» ⁽³⁾ .

د-امام در جاى دیگر از سبقت‏خود در اسلام چنین یاد مى‏کند: «خدایا من نخستین کسى هستم که به سوى تو بازگشت، و پیام تو را شنید و به دعوت پیامبر پاسخ گفت و پیش از من جز پیامبر اسلام کسى نماز نگزارد» ⁽⁴⁾ .

ه-على-علیه السلام-مى‏فرمود:

«من بنده خدا و برادر پیامبر و صدیق اکبرم، این سخن را پس از من جز دروغگوى افتراء ساز، نمى‏گوید، من هفت‏سال پیش از مردم با رسول خدا نماز گزاردم‏» ⁽⁵⁾ .

و-عفیف بن قیس کندى مى‏گوید:

من در زمان جاهلیت‏بازرگان عطر بودم.در یکى از سفرهاى تجارتى وارد مکه شدم و مهمان عباس[یکى از بازرگانان بزرگ مکه]شدم، در یکى از روزها در مسجد الحرام در کنار عباس نشسته بودم، در این هنگام که خورشید به اوج رسیده بود، جوانى به مسجد در آمد که صورتش همچون قرص ماه نورانى بود، نگاهى به آسمان کرد و سپس رو به کعبه ایستاد و شروع به خواندن نماز کرد، چیزى نگذشت که نوجوانى خوش سیما به وى پیوست و در سمت راست او ایستاد.سپس زنى که خود را پوشانده بود، آمد و در پشت‏سر آن دو نفر قرار گرفت و هر سه با هم مشغول نماز و رکوع و سجود شدند.

من[از دیدن این منظره که در مرکز بت پرستان، سه نفر آیین دیگرى غیر از مرام بت پرستى را برگزیده‏اند]در شگفت ماندم، رو به عباس کرده و گفتم: حادثه بزرگى است! او نیز این جمله را تکرار کرد و افزود: آیا این سه نفر را مى‏شناسى؟گفتم: نه.گفت: نخستین کسى که وارد شد و جلوتر از هر دو نفر ایستاد، برادرزاده من محمد بن عبد الله صلى الله علیه و آله و سلم، و دومین فرد، برادرزاده دیگر من على بن ابى طالب-علیه السلام-، و سومین شخص همسر محمد است.و او مدعى است که آیین وى از طرف خداوند نازل شده است و اکنون در روى زمین، جز این سه نفر کسى از این دین پیروى نمى‏کند ⁽⁶⁾ .

این قضیه بخوبى نشان مى‏دهد که در آغاز دعوت پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم غیر ازهمسرش خدیجه، تنها على-علیه السلام-آیین او را پذیرفته بوده است.

پى‏نوشتها:

1)اولکم ورودا على الحوض اولکم اسلاما على بن ابیطالب: -ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1328 ه.ق، ج 3، ص 28. -ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، چاپ اول، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة، 1378 ه.ق، ج 13، ص 119.

با همین مضمون: -الحاکم النیشابورى، المستدرک على الصحیحین، تحقیق و اعداد: عبد الرحمن المرعشی، چاپ اول، بیروت، دار المعرفة، 1406 ه.ق، ج 3، ص 17.

2)استنبى‏ء النبی یوم الاثنین و صلى على یوم الثلاثا: -ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1328 ه.ق، ج 3، ص 32. -ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1399 ه.ق، ج 2، ص 57.

این حدیث را حاکم نیشابورى از دو طریق به صورت‏«نبئ رسول الله...»و«وحى رسول الله یوم الاثنین...»نقل کرده است.(المستدرک على الصحیحین، تحقیق و اعداد عبد الرحمن المرعشی، چاپ اول، بیروت، دار المعرفة، 1406 ه.ق، ج 3، ص 112).

3)و لم یجمع بیت واحد یومئذ فی الاسلام غیر رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم و خدیجة و انا ثالثهما، ارى نور الوحی و الرسالة و اشم ریح النبوة، (نهج البلاغة، صبحی صالح.خطبه 192).

4)اللهم انی اول من اناب، و سمع و اجاب، لم یسبقنی الا رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم بالصلوة.(همان کتاب خطبه 131)

5)انا عبد الله و اخو رسوله و انا الصدیق الاکبر لا یقولها بعدی الا کاذب مفتری، صلیت مع رسول الله قبل الناس بسبع سنین: -طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار القاموس الحدیث، (بى‏تا)ج 2، ص 312. -ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1399 ه.ق، ج 2، ص 57.با همین مضمون در کتاب: المستدرک على الصحیحین، تحقیق و اعداد عبد الرحمن المرعشی، چاپ اول، بیروت، دار المعرفة، 1406 ه.ق، ج 3، ص 112.

6)به مآخذ زیر نگاه کنید: -ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، چاپ اول، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة، 1378 ه.ق، ج 13، ص 226. -طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار القاموس الحدیث، (بی تا)ج 2، ص 212.(با اندکى اختلاف در لفظ). -ابن ابی الحدید در همان کتاب این قضیه را از قول عبد الله بن مسعود نیز نقل کرده است که او نیز در سفر به مکه شاهد چنین صحنه‏اى بوده است.

منبع از سایت

http://www.rasoolnoor.com/modules.php?name=Maghaleh&pa=showpage2&pid=215

علیه السلام در منظر قرآن و روایات تفسیری

علی علیه السلام در منظر قرآن و روایات تفسیری

علیه السلام در منظر قرآن و روایات تفسیری قرآن کریم اساس معارف مسلمانان به شمار می آید. از این رو جا دارد در سال پیروی عملی از سیره امام علی علیه السلام سیمای قرآن ناطق را در کتاب نور و هدی مشاهده کنیم. شیوه رایج در این باره نقل روایات فضایل امام علیه السلام به ترتیب آیه ها و یا احیانا با محور قرار دادن ارزشهای امام علیه السلام است و چون به این سبک آثار فراوانی هست (1) و بهتر است از کارهای تکراری پرهیز و به تحقیقات افزوده شود; بی هیچ ادعایی (2) سخنانی در این زمینه از بزرگان نقل و بررسی می شود شاید مفید و مؤثر افتد. آیه های ویژه حضرت علی علیه السلام فضایل اهل بیت علیهم السلام در قرآن گاهی به صورت گروهی که شامل تمامی چهارده معصوم علیهم السلام است و در مواردی در خصوص پنج تن آل عبا و... بیان شده که شامل حضرت علی علیه السلام نیز هست و تنها چند مورد ویژه امام علی علیه السلام است، آقای دکتر نقی پورفر با برشماری 16 مورد، بیشترین آیه های ویژه را بر شمرده (3) ،ولی نمی توان ادعا کرد که همه دانشمندان بر تمامی این 16 مورد اجماع و اتفاق دارند. اختصاص برخی از این آیه ها به شخص حضرت علی علیه السلام قابل بحث و بررسی است، به هر حال عصاره شش آیه از آن ها - که در اختصاص به امام علی علیه السلام روشنتر است- با اندک توضیحی بیان می شود: 1) جان برکف «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رؤوف بالعباد (4) » و از مردم کسی است که جانش را در برابر خشنودی خدا می فروشد و خداوند به بندگانش بسیار دلسوز است. این آیه شریفه اندکی پس از هجرت درباره امیرمؤمنان نازل شده که در شب هجرت پیامبرصلی الله علیه وآله (لیلة المبیت) به جای پیامبرصلی الله علیه وآله آرمید و جان خویش را سپر بلای حضرت کرد. روایات شیعه و سنی در خصوص ایثار آن حضرت و ویژگی این آیه به امیرمؤمنان گزارش های مفصل و مکرری دارند (5) . از شش آیه قبل مسلمانان مهاجر را به چهار گروه تقسیم می کند که دو به دو شخصیتی متقابل یکدیگر دارند. الف: گروهی که می گویند: پروردگارا در دنیا همه چیز را به ما عطا نما، در حالی که او را در آخرت هیچ بهره ای نیست. ب: کسانی که می گویند: «پروردگارا به ما در دنیا حسنه و در آخرت نیز حسنه عطا فرما و از عذاب آتش دوزخ حفظ نما». ج: «و از مردم کسی هست که سخن او در زندگی پست دنیا، تو را به شگفتی می آورد و خشنود می کند [ولی در باطن چنین نیست] و خداوند بر آنچه در قلب او است گواه می گیرد و او سرسخت ترین دشمنان است. نشانه دشمنی باطنی او این است که وقتی روی بر می گرداند و از نزد تو می رود، می کوشد تا در زمین فساد به راه اندازد و حرث و نسل را نابود کند...». د: شهادت طلب که در خصوص حضرت علی علیه السلام است و پاداشش رضای خدا است نه اجر مادی. 2) سخنگوی محشر «... فاذن مؤذن بینهم ان لعنة الله علی الظالمین (6) » در هنگامه محشر ندا دهنده ای در میان بهشتیان و دوزخیان ندا می دهد -به گونه ای که همگان می شنوند- که: لعنت خدا بر ستمگران. در روایات اسلامی، این مؤذن و سخنگو به امیر مؤمنان تفسیر شده است. و در روایات اهل سنت آمده که علی علیه السلام می فرمود: انا ذلک المؤذن; آن که آن روز ندا سر می دهد منم. از ابن عباس روایت است که علی علیه السلام می فرماید: لعنت خدا بر آنان باد که ولایت مرا تکذیب کردند و حق مرا کوچک شمردند. آقای نقی پورفر در این باره از شواهد قرآنی نیز استفاده کرده است. 3) منادی برائت از مشرکان برخی از طوایفی که در حدیبیه با پیامبرصلی الله علیه وآله پیمان بسته بودند، یک جانبه و بدون هیچ مجوزی پیمانشان را - به خاطر همکاری آشکار با دشمنان اسلام- شکستند و یا در صدد از بین بردن رسول خدا برآمدند. پس از خیانت اینان، سوره رائت به ویژه آغاز آن که مظهر غضب الهی است نازل شد. به اتفاق شیعه و اکثر اهل سنت، حدود ده آیه آغازین سوره به ابوبکر سپرده شد، تا در روز عید قربان در اجتماع مردم به عنوان اعلامیه عمومی بخواند. پس از رفتن ابوبکر، جبرئیل نازل شد و اعلام کرد: «لن یؤدی الا انت او رجل منک » رسالت اعلان به مشرکان را کسی جز تو یا مردی از اهل بیت تو ادا نخواهد کرد. ابوبکر را برگرداندند و علی علیه السلام این سوره را بر مشرکان مکه خواند. (7) توجه به موارد مشابه، به روشنی گویای معرفی شخصیت علی علیه السلام در مقایسه با رقبای آینده است، در این ماجرا علاوه بر این نکته، قرابت میان علی علیه السلام و پیامبرصلی الله علیه وآله را به عموم اعلام می دارد. نظیر تعبیر «انفسنا» در قضیه مباهله. 4) شاهد همگام با پیامبرصلی الله علیه وآله «افمن کان علی بینة من ربه و یتلوه شاهد منه (8) » این آیه در حقانیت و صداقت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است. و «بینه » و دلیل روشن صدق او قرآن است و شاهد صدق نبوتش، حضرت علی علیه السلام است که پیش از او در تورات نشانه هایش آمده است. مضمون آیه چنین است: آیا کسی که (پیامبرصلی الله علیه وآله) دلیل روشنی از پروردگار خویش (قرآن) در اختیار دارد و در پی آن شاهد و گوا از سوی خدا آمده و قبل از آن کتاب موسی (تورات) به عنوان پیشوا و رحمت و بیانگر عظمت او آمده است. امیر مؤمنان از شان ملکوتی خویش در آغاز رسالت خبر می دهد- که می تواند توضیحی بر آیه شریفه باشد: «ولقد کنت اتبعه اتباع الفصیل اثر امه... (9) » من همواره پیامبر را دنبال می کردم، همچون در پی آمدن بچه شتر از شیر گرفته، در پی مادرش. هر روز برای من از اخلاق خود نشانه ای برپا می داشت و مرا به پیروی آن می گماشت... من نور وحی و رسالت را می دیدم و نسیم نبوت را استشمام می کردم، و به خدا سوگند هنگام نزول وحی، من نعره شیطان راشنیدم، پرسیدم یا رسول الله! این نعره چیست؟ پس پاسخ فرمود: این شیطان است که - با بعثت و نزول وحی - از این که معبود مردم باشد مایوس گشته، یا علی تو می شنوی آنچه را من می شنوم و می بینی آنچه را من می بینم. جز آن که تو پیامبر نیستی و لیکن تو وزیری و بر راه خیر می روی... (10) . نور وحی، امری محسوس نیست که به رؤیت در آید، بلکه چشم ملکوتی می طلبد تا آن را ببیند و شنیدن نعره شیطان نیز گوشی برزخی می خواهد، این ویژگی های ملکوتی برای آن حضرت در دهه اول عمر رخ داده است. 5) علی معجزه هم تراز قرآن «و یقول الذین کفروا لست مرسلا، قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب (11) »; کافران می گویند: «تو پیامبر نیستی » بگو: همین بس که دو کس میان من و شما گواه باشد، یکی الله و دیگری کسی که علم کتاب در نزد او است. یعنی هم خدا می داند که من فرستاده اویم و هم کسانی که از قرآن آگاهی دارند. مقصود از «شهادت خداوند» شهادت از طریق قرآن کریم است، که سند حقانیت قطعی ادعای نبوت است. نظیر آیه 51 سوره عنکبوت. و مصداق «من عنده علم الکتاب » علی علیه السلام است. «ابن ماجه » از بزرگان اهل سنت در فضایل علی علیه السلام از آن حضرت نقل می کند: «انا عبدالله، و اخو رسوله صلی الله علیه وآله و انا الصدیق الاکبر لایقولها بعدی الا کذاب »; یعنی من بنده خدا و برادر رسول خداصلی الله علیه وآله و من بزرگترین تصدیق کننده رسالت هستم، پس از من این اوصاف (مثل صدیق) را جز کذاب ادعا نمی کند. (12) 6) هارون امت اسلام هنگامی که حضرت موسی علیه السلام به رسالتی عظیم و گسترده مبعوث و به مبارزه با قدرت فرعونی مامور شد، دست به دعا برداشت و نیازهایی را مطرح کرد. از جمله تقاضا کرد; خدا برادرش هارون را به وزارت او نصب کند، تا پشتش به او محکم و شریک کارش باشد. مشخصات هارون علیه السلام چنین است: «واجعل لی وزیرا من اهلی، هرون اخی...» «وزیری از خاندانم برای من قرار ده، برادرم هارون را». پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نیز مشابه همین درخواست را از خدا کرد و درباره علی علیه السلام مستجاب شد که خلاصه اش به «حدیث منزلت » معروف است، و علامه طباطبائی می فرماید: این حدیث از صد طریق از اهل سنت و هفتاد طریق از طرق شیعه نقل شده است.× (13) در همین جا از طولانی کردن این بحث خودداری کرده و خوانندگان گرامی را به ماخذ ارجاع می دهیم، گفتنی است که آقای نقی پورفر جمعا 78 عنوان و آیه، از باب تفسیر قرآن به قرآن را بحث و بررسی کرده است. جری و تطبیق در آیات ولایت آیات شامل فضایل ائمه معصومین علیهم السلام دو گونه است، برخی - به کمک روایات معتبر- به معصومین علیهم السلام و یا تنها به امام علی علیه السلام اختصاص دارد. (14) و بعضی دیگر از آیات فضایل که درباره معصومان آمده طبق قاعده «جری و تطبیق » عمومیت می یابد و شامل دیگران نیز می گردد. از بخش نخست که منحصرا درباره حضرت علی علیه السلام یا معصومان علیهم السلام است و بیش از یک یا چند مصداق ندارد; آیه اکمال دین (مائده/3)، آیه مباهله (آل عمران/ 60) و آیه ولایت (مائده / 55 (15) ) قابل ارایه است. و از بخش دیگر، آیه تاویل که در شرح «والراسخون فی العلم » (16) از امام صادق علیه السلام روایت است: «والراسخون فی العلم هم آل محمد» «راسخان در علم خاندان پیامبر هستند». علامه طباطبائی قدس سره می فرماید: «این مورد نیز مانند موارد مشابه، از باب جری و انطباق است » (17) یعنی روایت دلالت دارد که راسخان در علم خاندان پیامبرند. ولی روایت سبب اختصاص نمی شود زیرا آیه شریفه را بر مصداق هایی تطبیق کرده و مضمونش بر غیر آنان نیز جریان دارد. مفهوم جری و تطبیق قرآن کریم نور و بیان و تبیان است. ترجمه و برخی مفاهیم قرآن روشن و برای همگان، بشیر و نذیر است. ولی بی عنایت به روایات معصومان علیهم السلام تمامی آیات و معارف بلند قرآنی مفهوم و مبین نیست. در این زمینه از احادیث بی نیاز نیستیم، تفکیک تفسیر از حدیث همان تفکر «حسبنا کتاب الله » است که بر آن اساس کج، ثقلین (قرآن و عترت) از هم جدا شد و این افتراق، امت واحده را در تفسیر قرآن کریم و دین، به فرقه های مختلف و حتی متضاد منشعب ساخت. بی شک روایات معتبر و موثق اهل بیت علیهم السلام در تبیین وحی، نقشی تعیین کننده و اساسی دارد و همچون مشعلی فروزان فرا راه مفسران قرار می گیرد. نکته بسیار با اهمیت این جا است که این روایات - که معمولا به تناسب خاصی صادر شده- نباید مورد آیه را در خود منحصر کند زیرا لازمه اش این است که قرآن تنها برای زمان خاصی آمده باشد و برای کسانی که در عصر نزول، حضور نداشته اند بهره ای جز خواندن و تبرک جستن به آن نداشته باشد. بنابراین بدیهی است که سیل معارف قرآنی همواره جاری و ساری است و هر نوروزی بر مصداقی نو قابل انطباق است. به این نکته اصطلاحا «جری و تطبیق » گفته می شود. تاریخچه جری و تطبیق «جری » یا «تطبیق » آیه بر موردی مشخص، که در روایات به وفور یافت می شود، اصطلاحی است برگرفته از احادیث ائمه علیهم السلام. به کارگیری چنین اصطلاحی در تفاسیر قدما دیده نشده، هر چند ممکن است به مضمون آن معتقد بوده اند. گویا اولین مفسری که این موضوع را به روشنی پرورش و رواج داد مرحوم علامه طباطبائی قدس سره است. وی در آغاز تفسیر المیزان، بحث کوتاهی درباره جری فرموده و در سراسر تفسیر، روایات مربوطه را به آن مبحث ارجاع داده است. (18) روایتی که این اصطلاح را در علوم قرآن پدید آورده، در تفسیر عیاشی (م 320ق) و از امام محمدباقرعلیه السلام است. فضیل بن یسار می گوید: از امام درباره این روایت که می فرماید: «مافی القرآن الا وله ظهر و بطن و ما فیها الا و له حد مطلع » پرسیدم; منظور از این که قرآن ظهر و بطنی دارد چیست؟ حضرت فرمود: ظاهرش تنزیل آن است و باطنش تاویل آن، بخشی از آن گذشته و بخشی هنوز نیامده است «یجری کما یجری الشمس والقمر» قرآن به موازات حرکت خورشید و ماه و سال; ساری و جاری است (19) و هر روز، تازه و با طراوت است. اصطلاح «جری » از همین روایت برگرفته شده است. مرحوم علامه رحمه الله می فرماید: روش ائمه علیهم السلام این بوده است که آیاتی از قرآن کریم را بر مواردی قابل انطباق، تطبیق می کردند; گرچه از مورد نزول آیه خارج باشد. (20) امام علی علیه السلام می فرماید: قرآن، چراغ پر فروغی است که خاموشی در آن راه ندارد: «سراجا لایخبو تو قده »... (21) اهمیت این اصل می طلبد که احادیث زیر را در پشتوانه این قاعده نقل کنیم: 1- حضرت امام باقرعلیه السلام - ضمن روایتی- می فرماید: «اگر آیه ای درباره امتی نازل می شد و آنها منقرض می شدند و با انقراضشان آیه می مرد، چیزی از قرآن باقی نمی ماند. قرآن از آغاز تا انجامش و از انتها تا ابتدایش همواره - تا آسمان ها و زمین برپا است - جریان دارد. پس برای هر ملتی، آیه ای است که آن را تلاوت می کند، و آنان به لحاظ آن آیه در خیر یا شر خواهند بود. (22) 2- مردی از امام کاظم علیه السلام پرسید: «چگونه است که قرآن در نشر و آموزش جز زیادت و طراوت به دنبال ندارد؟ امام فرمود: خداوندتبارک و تعالی قرآن را برای زمان خاص و ملت مخصوص، قرار نداده، قرآن پیوسته تا قیامت، نو است و نزد هر امتی، تر و تازه است. 3- ابو بصیر گوید: از حضرت صادق علیه السلام درباره آیه: «انما انت منذر و لکل قوم هاد (23) » یعنی تو تنها هشدار دهنده هستی و برای هر قومی یک هادی وجود دارد پرسیدم; امام فرمود: «رسول خدا -که درود خدا بر او باد- منذر و علی علیه السلام هادی است. ای ابوبصیر آیا امروزه هم هادی وجود دارد؟ گفتم: آری، فدایت شوم، از خاندان شما پیوسته هادی پس از هادی آمده تا امروز که هدایتگری به شما سپرده شده است. حضرت فرمود: «ای ابوبصیر خدا تو را رحمت کناد، اگر چنان می بود که تا آیه ای برای مردی نازل می شد و آن مرد وفات می کرد آیه نیز می مرد، از قرآن و سنت چیزی نمی ماند، لیکن قرآن زنده است، همان گونه که درباره گذشتگان جریان داشت درباره آیندگان نیز جاری است. (24) حضرت در نخستین بخش این روایت، کلمه «هادی » را بر علی علیه السلام تطبیق می فرماید و ابوبصیر که پرورش یافته مکتب او است، به خوبی معنای «جری » قرآن در همه ادوار تاریخ را آموخته، از این رو در حضور امام، واژه «هادی » را بر فرد فرد امامان علیهم السلام تطبیق می کند و حضرت، علاوه بر تقریر گفته وی: «جری » را مدلل می سازد. به جرئت می توان گفت: بسیاری از روایاتی که آیه های قرآن کریم را در فضایل امام علی علیه السلام یا چهارده معصوم علیهم السلام بیان می کند از همین باب است. یعنی از مضمون آنها انحصار فهمیده نمی شود، بلکه امامان علیهم السلام را به عنوان برترین و بارزترین مصداق های آن فضایل نشان می دهد. نمونه هایی از جری و تطبیق الف: ابن عباس گوید: هنگامی که آیه شریفه: «ان الذین آمنوا و عملواالصالحات اولئک هم خیرالبریه (25) » نازل شد، پیامبرصلی الله علیه وآله به علی علیه السلام فرمود: آن (مؤمنان دارای اعمال صالح که بهترین آفریدگانند) تو و شیعیان تو هستند، شما با شیعیانت در قیامت راضی و خشنود و مرضی پروردگار وارد محشر می شوید و دشمن شما خشمناک و سرافکنده. پرسید یا رسول الله! دشمن من کیست؟ فرمود: هموکه از تو اظهار بیزاری دارد و لعنتت می کند، سپس فرمود: خدا علی علیه السلام را رحمت کند، که رحمت می کند. (26) ب: امام صادق علیه السلام در روایتی می فرماید: «یا ایتهاالنفس المطمئنة... (27) » درباره حضرت علی علیه السلام است. ج: ابن عباس گوید: «و من یعرض عن ذکر ربه... (28) » «ذکر ربه » ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام است. (29) د: ابن عباس و گروهی دیگر از راویان می گویند: «والسابقون السابقون × اولئک المقربون » (30) درباره علی علیه السلام نازل گشت. (31) ه : از امام باقرعلیه السلام روایت است: «و قلیل من الآخرین (32) »درباره علی علیه السلام است. و: از حضرت باقرعلیه السلام نقل شده: «قل هل یستوی الذین یعلمون... (33) »ما هستیم و:«والذین لایعلمون »دشمن ما است. بدیهی است مضمون آیه منحصر به حضرت علی علیه السلام نیست و هدف این روایات نشان دادن مصداق های روشن و مهم است نه انحصار در همین مورد. فضایل علی علیه السلام از دیدگاه تفسیر قرآن به قرآن ده ها کتاب در خصوص اهل بیت علیهم السلام در قرآن سامان یافته مثل: تفسیر فرات کوفی; تاویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة; شواهد التنزیل لقواعد التفضیل.سبک همه آن ها ذکر احادیث و آثاری است که از پیامبرصلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام یا اصحاب رسیده و دلالت دارد که آیاتی در بیان فضایل اهل بیت علیهم السلام یا مذمت دشمنان است. گذشته از مبحث فضایل علی علیه السلام در قرآن، بسیاری از مفسران با روش «تفسیر قرآن به حدیث » به تفسیر پرداخته و کوشیده اند هر آیه ای را با تکیه بر منابع روایی توضیح دهند که آثار اینان به تفاسیر روایی معروف است، مثل: تفسیر عیاشی; تفسیر ابو حمزه ثمالی; تفسیر نعمانی; نور الثقلین; تفسیر القمی; البرهان; و الدر المنثور. بعضی دیگر، هم از آثار معصومان و اصحاب و هم از سخنان مفسران عصر نزول قرآن و حضور اهل بیت علیهم السلام و هم از سایر منابع چون لغت و... بهره برده اند و کتاب هایشان به تفسیر ماثور شهرت یافته است، از این دست می توان: جامع البیان طبری; تفسیر ابن کثیر; کنز الدقائق و بحر الغرائب و منهج الصادقین را نام برد یکی از شیوه های تفسیری که از هنگام تالیف المیزان (34) به بعد رواج و رونق بیشتری یافته «تفسیر قرآن به قرآن است ». همان گونه که قرآن کریم بیانگر هر چیزی است، روشنگر ابهام های خود نیز هست، بلکه محکمترین مصدر برای توضیح قرآن، خود قرآن است. چنان که حضرت علی علیه السلام می فرماید: «کتاب الله تبصرون به و تنطقون به و تسمعون به و ینطق بعضه ببعض، و یشهد بعضه علی بعض...» کتاب خدا که بدان راه حق را می بینید و بدان از حق سخن می گویید و بدان حق را می شنوید. بعض آن، بعض دیگر را تفسیر کند; و پاره ای بر پاره دیگر گواهی دهد. (35) نمونه ای را در این باره می آوریم: خداوند درباره شب قدر در سوره دخان می فرماید: «انا انزلناه فی لیلة مبارکة » به راستی که قرآن را در شب پر برکتی نازل کردیم. در سوره قدر می فرماید: «انا انزلناه فی لیلة القدر» ما آن را در شب قدر فرو فرستادیم. و بالاخره در سوره بقره می خوانیم: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن (36) » ماه رمضانی که قرآن در آن نازل شد. با کنار هم قرار دادن این سه آیه به دست می آید که اولا قرآن کریم در یک شب و ثانیا شب قدر و ثالثا در ماه مبارک رمضان نازل شده و همچنین روشن می شود که شب قدر در ماه رمضان است. (37) حال که با این مقدمه منظور از تفسیر قرآن به قرآن روشن شد، گفتنی است که حجت الاسلام دکتر ولی الله نقی پورفر، سعی کرده با روش تفسیر قرآن به قرآن به بررسی شخصیت اهل بیت علیهم السلام در قرآن بپردازد و اثری به همین نام در سال 1377 به اهتمام مرکز آموزش مدیریت دولتی در 374 صفحه وزیری منتشر کند. (38) وی می نویسد: «این راه، اولی ترین و متقن ترین راه معرفی شان اهل بیت علیهم السلام می باشد... همانگونه که قرآن کریم خود حجت قاطع بر آسمانی و خدایی بودن خویش می باشد، خود سند یقینی بر اثبات اهل بیت علیهم السلام خواهد بود. این روش، با وجود اتقانش، متاسفانه در شان اهل بیت علیهم السلام کمتر مورد استنباط قرار گرفته است; حال آن که - با توجه به روایات- معصومین علیهم السلام عملا در موارد بسیاری، با همین روش به اثبات شئون خویش پرداخته اند. مفسران شیعه در طول تاریخ - به طور پراکنده- از این روش استفاده ها نموده اند... لیکن عمدتا به موارد محدودی از آیات پرداخته شده است که متناسب با کثرت شئون اهل بیت علیهم السلام و عظمت حیرت انگیز آنان نمی باشد و تحقیقی بسیار گسترده تر و متقن تری را حداقل با الهام از مجموعه احادیث وارده از طریق فریقین می طلبد (39) » اشارتی به چند آیه الف: اهدناالصراط المستقیم ... با توجه به قرین بودن تعبیر «الصدیقین » با «النبیین » معلوم می شود در این جا مقصود از صدیقین، ولی معصوم غیر نبی است... (40) . «و ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون (41) » نویسنده در صفحات 182تا 187 کتابش با شواهد متعدد قرآنی اثبات می کند که «اهل ذکر» تنها اهل بیت نبوت علیهم السلام هستند که از مقام عصمت و طهارت برخوردارند و قرابت غیر قابل انفکاکی با قرآن را دارا می باشند و به دلیل «ولن یفترقا» در خطبه پیامبرصلی الله علیه وآله در حجة الوداع (42) قرآن و عترت از یکدیگر هرگز جدا نخواهند شد. (43) ب: علی مجتبای غربال کننده معیار تمیز خبیث و طیب و میزان تشخیص مؤمن و منافق، حضرت علی علیه السلام است. و این معیار از آیه 179 سوره آل عمران استفاده می شود، روایات نیز همین را گفته اند ولی متاسفانه در تفاسیر از آن غفلت شده است. آیه می فرماید: «ما کان الله لیذر المؤمنین علی ما انتم علیه حتی یمیزالخبیث من الطیب و ما کان الله لیطلعکم علی الغیب و لکن الله یجتبی من رسله من یشاء فآمنوا بالله و رسله و ان تؤمنوا و تتقوا فلکم اجر عظیم. یعنی خداوند را چنین نباشد که مؤمنان را به حالتی که شما بر آن مستقرید، واگذارد، مگر آن که خبیث را از پاکیزه جدا نماید; و خداوند را چنین نیست که شما را بر غیب آگاه گرداند; و لیکن خداوند از رسولانش هر که را بخواهد، بر می گزیند، پس به خدا و رسولانش ایمان آورید، و اگر ایمان آورید و تقوا پیشه کنید پس برای شما اجری عظیم خواهد بود. آیه شریفه، سنت غربال مدعیان ایمان، در هر عصر و زمان به ویژه در دوران پیامبرصلی الله علیه وآله را بیان می فرماید. ولی این غربال گری با نزول فهرستی از اسامی مؤمنان و منافقان و آگاه سازی بر غیب نیست. به دلیل «وما کان الله لیطلعکم علی الغیب » (آل عمران، آیه 179)، بلکه از طریق برگزیدن شخصیتی ملکوتی در جامعه پیامبر، این غربال صورت می گیرد. وجود این مجتبای الهی، و عکس العمل جامعه در برابر شخصیت او، دوست و دشمن را معرفی می کند. این معیار، طبق روایات شیعه و سنی علی علیه السلام است. (44) ابو سعید خدری گوید: ما فرزندان خویش را با محبت علی علیه السلام می آزمودیم که اگر دوستدار علی علیه السلام بود او را مؤمن و گرنه، منافق می شمردیم. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: «لولاک یا علی، ما عرف المؤمنون بعدی » ای علی! اگر تو نبودی پس از من،مؤمنان شناخته نمی شدند. (45) «علی حبه ایمان و بغضه نفاق ». عشق به علی ایمان و دشمنیش نفاق است. (46) در نهج البلاغه، حکمت 45 نیز همین حدیث و مضمون آمده است. علی علیه السلام در نهان آیات از دیدگاه های قابل بررسی، تفسیر باطن آیات است. یعنی آیه هایی که ظهور لفظی در امام علی علیه السلام یا اهل بیت علیهم السلام ندارند. ولی باطن آن ها درباره ائمه علیهم السلام است. توضیحی در تفسیر قرآن کریم به باطن و به عبارتی ظهر و بطن آیات، خالی از لطف نیست. ظهر وبطن و تفسیر و تاویل این دیدگاه، معتقد است، علاوه بر ظهور الفاظ قرآن کریم در دلالت های مطابقی و تضمنی و التزامی، قرآن باطنی دارد. اهل ظاهر و عربی دانان، ظاهرش را و اهل نظر و معصومان علیهم السلام باطن آن را می یابند، المیزان آیه «لایمسه الاالمطهرون » را به تماس اهل تطهیر با عمق و باطن قرآن، تفسیر کرده است; بررسی مبحث زبان وحی و مبحث مناهج و سبک های تفسیری، گسترده است. از این رو به نقل چند روایت و ارایه منابع تحقیق بسنده می شود. واژه تاویل چند کاربرد دارد، که یکی به همین معنا است. (47) از حضرت رسول صلی الله علیه وآله نقل شده: «ما فی القرآن آیة الا و لها ظهر و بطن » در قرآن آیه ای نیست، جز آن که ظاهر و باطن و عیان و نهانی دارد. از حضرت باقرعلیه السلام معنای این حدیث نبوی را پرسیدند، فرمود: «ظهره تنزیله و بطنه تاویله، منه ما قد مضی و منه مالم یکن، یجری کما تجری الشمس والقمر» ظاهر قرآن، همان انگیزه و معنایی است که قرآن طبق آن نازل گشته و باطن قرآن تاویل و تحقق عینی آن است، بخشی از تاویل سپری شده و بعضی هنوز رخ نداده [قرآن تازه می شود و] در بلندای دوران جریان دارد همان گونه که خورشید و ماه هرلحظه در افقی در حرکت است. (48) از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله - خطاب به یارانش - نقل است که فرمود: «برخی از شما بر طبق تاویل قرآن می جنگد همان گونه که جنگیدم بر تنزیل آن و او علی بن ابی طالب است » (49) شبیه این روایت، این فراز دعای شریف ندبه است: «یحذو حذوالرسول صلی الله علیه وآله و یقاتل علی التاویل ولا تاخذه فی الله لومة لائم...» علی علیه السلام قدم، جای پای پیامبرصلی الله علیه وآله می نهاد و طبق تاویل و باطن قرآن کریم می جنگید و در راه خدا از سرزنش هیچ ملامتگری نمی هراسید. بدیهی است جنگ با معاویه کار آسانی نبود زیرا به بسیاری از مردم قبولانده بود که خال المؤمنین، کاتب وحی، فامیل پیامبرصلی الله علیه وآله خونخواه عثمان، مجری قرآن و... من هستم!. از پیامبرصلی الله علیه وآله روایت شده که: «ان للقرآن ظهرا و بطنا و لبطنه بطن الی سبعة ابطن (50) » حقیقتا برای قرآن ظاهر و باطنی است و بطن آن نیز دارای باطنی است تا هفت باطن. طبق روایتی، از امام علی علیه السلام پرسیدند آیا جز قرآن [غیر از قرآن رایج] چیزی از وحی نزد شما هست؟ فرمود: «لا، والذی فلق الحبة و براالنسمة الا ان یعطی عبدا فهما فی کتابه (51) » یعنی نه، سوگند به آن خدایی که دانه را شکافت و رویانید و جان دار را آفرید [غیر از قرآن چیزی نزد ما نیست] مگر خدا به بنده ای توفیق فهم کتابش را عطا فرماید. یعنی هرگونه علم غیب و آگاهی که داریم به برکت فهم قرآن کریم است، بدیهی است منظورشان پنهان قرآن است نه پیدای آن، که برای همگان قابل فهم است. از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که کتاب خدا چهار بخش است: «العبارة والاشارة و اللطائف و الحقائق، فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للاولیاء والحقائق للانبیاء» (52) قرآن شامل عبارت، اشارت، لطایف و حقایق است، عبارت برای همگان است و اشارت برای خواص و لطایف برای اولیای خدا و حقایق برای پیامبران است. هشدار راه تاویل و باطن قرآن، برای همگان باز نیست و چون صراط مستقیمی است که از شمشیر باریک تر و از مو نازک تر است. راه باطن، از طریق ظاهر قرآن می گذرد و از زبان راسخان در علم و مطهرون اعتبار می یابد، چنان نیست که هرکس هر چه دل تنگش بخواهد بگوید و به حساب باطن و تاویل قرآن واریز کند، در جایی که به اتفاق و اجماع مسلمانان، تفسیر به رای و تحریف معنوی قرآن ممنوع است، نمی توان هر ادعایی را تفسیر باطن وانمود، نمود و آنچه دستاویز برخی فرقه ها است و به اسم اهل حق یا باطنیه یا نصیریه و... معروف است، تفسیر باطن قرآن نیست. نمونه ای از تفسیر باطن «احسان »، علی علیه السلام است. از ابن عباس روایت است که: اولین کسی که از زیور بهشت می پوشد، حضرت ابراهیم علیه السلام است، به برکت مقام خلت و دوستیش. پس از او حضرت محمدصلی الله علیه وآله است. زیرا او برگزیده و صفوة الله است. سپس حضرت علی علیه السلام است و در آیه : ان الله یامر بالعدل و الاحسان (53) » عدل رسول الله صلی الله علیه وآله و احسان علی علیه السلام است. و در ادامه آیه: «والذی جاء بالصدق »، رسول الله است «وصدق به »، علی علیه السلام است. (54) علی علیه السلام بزرگ ترین آیت الهی در تفاسیر روایی در زیر برخی آیه ها که از نشانه ها و آیات الهی سخن رفته، مثل آیه شریفه : «وقال الذین لایعلمون لولا یکلمناالله او تاتینا آیة کذلک قال الذین من قبلهم مثل قولهم تشابهت قلوبهم قد بینا الآیات لقوم یوقنون (55) » آمده است که بزرگترین آیت الهی علی علیه السلام است. و از خود حضرت علی علیه السلام هم روایت شده: «مالله آیة اکبر منی » برای خداوند آیتی بزرگتر از من نیست. (56) ابن قولویه در کامل الزیارات از حضرت صادق علیه السلام ضمن روایتی نقل می کند، چه آیتی بزرگتر از ما است؟ علی علیه السلام قرآن ناطق کتاب شریف کافی از حضرت کاظم علیه السلام روایت می کند که آیه 2 سوره دخان: «حم والکتاب المبین » «حم » حضرت محمدصلی الله علیه وآله و «الکتاب المبین » امیرالمؤمنین علیه السلام است. در تفسیر قمی نیز زیر آیه بالا از امام باقرعلیه السلام روایت شده: «الکتاب امیرالمؤمنین علیه السلام است » (57) «الساعة » علی علیه السلام است در تفسیر قمی (ج 2، ص 112) زیر آیه 11، سوره فرقان: «بل کذبوا بالساعة » آمده است، یعنی علی علیه السلام را تکذیب کردند. اگر صحت این گونه احادیث ثابت شود می تواند از بابت تفسیر باطن شمرده شود. «ماء معین » امام علیه السلام است زیر آیه شریفه: «قل ارایتم ان اصبح ماؤکم غورا فمن یاتیکم بماء معین (58) ». اگر آب شما فرو رود، چه کسی برای شما آب گوارا می آورد؟ روایاتی چند رسیده است که آیه درباره حضرت مهدی علیه السلام و فرو رفتن ماء معین غیبت آن حضرت است. استاد معرفت - دام عزه- با توضیحات مناسب و نقل دو روایت «ماء معین » را به علم امام که همچون آب حیاتبخش است تفسیر کرده و این تفسیر را نوعی گرایش به تفسیر باطن با دلالت فحوای عام دانسته است. مضمون حدیث حضرت باقرعلیه السلام در این جا چنین است: «اذا فقدتم امامکم فلم تروه فماذا تصنعون » هنگامی که دست شما از دامن امامتان کوتاه شد و او را ندیدید چه می کنید؟ حضرت رضاعلیه السلام می فرماید: «ماؤکم: ابوابکم الائمة، و الائمة: ابواب الله، فمن یاتیکم بماء معین، ای یاتیکم بعلم الامام ». (59) منظور از «ماؤکم » امامان، باب های شمایند، و ائمه ابواب خدایند پس جمله «فمن یاتیکم بماء معین » یعنی چه کسی علم امام را برای شما می آورد. (60) منابع تحقیق برای استقرای آیاتی که از این دیدگاه درباره امام علی علیه السلام و یا ائمه معصومین علیهم السلام است باید به سراسر تفاسیر روایی جامع همچون نورالثقلین، الدرالمنثور و همچنین آثاری که فضایل اهل بیت علیهم السلام را از دیدگاه قرآن بررسی می کند، نظیر: شواهدالتنزیل، تاویل الآیات الباهره، بصائرالدرجات، احقاق الحق و ملحقات آن و موسوعة الامام علی بن ابی طالب علیه السلام و... (61) مراجعه شود. و برای مبحث تفسیر «نهان و باطن » قرآن، ماخذ مستقلی سراغ ندارم و می توان از لابه لای آثار علوم قرآنی استفاده کرد، مثلا: تفسیر طبری، جلد اول، ص 72 و مقدمه آن صفحه 22; روح المعانی، جلد اول صفحه 7; بحارالانوار، جلد 19، صص 2 و 30 و صص 94 - 93 و... تفسیرالبرهان، جلد 1، ص 19; تفسیرالصافی، جلد 1، صص 17-14 و صص 34-30; تفسیرالتبیان، جلد1، ص 9; غرائب القرآن نیشابوری، ج 1، ص 26; فتح البیان، جلد اول، صص 17-16; بیان السعادة، جلد اول، ص 13; محاسن التاویل، جلد اول، صص 67-51. نفحات الرحمن، جلداول، صص 31-28; المیزان، جلد سوم، صص 74-72. الحکمة المتعالیه، جلد سوم، صص 40-32; الغیب و الشهادة، جلد اول، صص 18-17; تقریب القرآن، جلد اول، صص 26-24; من هدی القرآن، جلد اول، صص 44-43; علوم القرآن عندالمفسرین، جلد سوم، صص 112-77 و... علی علیه السلام برترین مصداق فضایل مؤمنان روایات فراوانی از طریق شیعه و سنی دلالت دارد که زیبنده ترین مصداق صفات و فضایلی که خداوند برای مؤمنان در قرآن آورده است، علی علیه السلام است. او امیر مؤمنان و در خوبی ها سرامد آنان است و تمام آیات اهل ایمان درباره علی علیه السلام نیز هست. حافظ کبیر عبیدالله بن عبدالله بن احمد، معروف به حاکم حسکانی حنفی نیشابوری که از بزرگان قرن پنجم هجری است، یکی از مقدمات هفتگانه کتابش شواهدالتنزیل را به همین موضوع اختصاص داده است. آقای دکتر نقی پورفر نیز در این باره راهگشایی کرده و چنین گفته است: راه دوم: آیات ناظر به اکمل صفات مؤمنان. یکی از راه های شناخت اهل بیت علیهم السلام توجه به صفات و عملکردهای متعالی است که خداوند در قرآن کریم، از مؤمنان متعالی انتظار دارد، شخصیت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، جلوه عملی این صفات متعالی است. در بسیاری از روایات، آیات بسیاری به عنوان شان اهل بیت علیهم السلام مطرح گشته است که در واقع از همین باب تطبیق آیات بر مصداق اکمل آن است، که اهل بیت علیهم السلام می باشند; نه آن که این دسته از آیات، منحصرا در شان اهل بیت علیهم السلام باشد و شامل دیگر مؤمنان - در رتبه نازل تر- نشود (62) . برای تبرک و نمونه این حدیث را می آوریم: ابن عباس - مشهورترین مفسر صدر اسلام- زیر آیه کریمه «ان للمتقین مفازا (63) » گوید: او[قهرمان این آیه] علی بن ابی طالب علیه السلام است، به خدا او سرور کسانی است که تقوا و خوف الهی داشتند... (64) نیز زیر آیه شریفه: «و اما من خاف مقام ربه و... (65) » گوید: علی بن ابی طالب علیه السلام از مقام رب و صحنه حسابرسی محشر در میان بندگان، خائف بود از این رو از نافرمانی خدا دوری گزید و هوای خویش را از محرمات و از خواهش های نفسانی بازداشت و بدینسان بهشت، ویژه او است و هر کسی که چنین باشد. (66) نکته: منظور از آیات مؤمنان، فضایل و ارزش های پارسایان است چون این روایات در مقام مدح علی علیه السلام است. نه آن جایی که با خطاب به اهل ایمان از کار زشتی نهی شده، مثل: «یا ایهاالذین آمنوا لاتقربوا الصلوة و انتم سکاری حتی تعلموا ماتقولون » ای مؤمنان! در حالت مستی نزدیک نماز نشوید تا بدانید چه می گویید. و یا آیه: «یا ایها الذین آمنوا آمنوا» ای مؤمنان! ایمان واقعی و عمیق بیاورید. توجیه و تبیین دیگر این که بگوییم: در همین موارد هم علی علیه السلام بارزترین مصداقی است که از این نقایص دور است. روایات غیر منقح و نامربوط برخی حضرت امیرعلیه السلام را در آینه ای مغشوش و ناقص از روایات نشان داده اند که به جای مدح باعث مذمت است. مثلا در تفسیر علی بن ابراهیم قمی آن حضرت «بعوضه » یعنی پشه معرفی شده است و این نقل ناقص، با ماجرای واقعی، فرسنگ ها فاصله دارد. بررسی آیه شریفه در شان نزول آیه گفته اند: هنگامی که خداوند برای منافقان دو مثال: «مثلهم کمثل الذی استوقد...» و «او کصیب من السماء (67) » را بیان فرمود یا هنگامی که در آیات قرآن (حج، آیه 73; عنکبوت، آیه 41) به مگس و عنکبوت (68) مثل زده شد، جمعی از مخالفان، این تمثیل را دستاویز قرار داده و زبان انتقاد و استهزا گشودند که این چه وحی آسمانی است که از عنکبوت و مگس سخن می گوید؟ در پاسخ شان آیه نازل شد که: «خداوند از این که به [موجودات کوچکی مانند] پشه و حتی بالاتر آن مثال بزند شرم نمی کند... (69) » چرا که مثال وسیله ای برای تجسم حقیقت است، گاهی بلاغت ایجاب می کند که گوینده، برای نشان دادن ضعف مدعی، موجود ضعیف یا خردی را برای مثال انتخاب کند. در ادامه می فرماید: «اما کسانی که ایمان آورده اند می دانند که آن مطلب، حقی است از سوی پروردگارشان ولی آنها که کافرند می گویند: خدا از این مثال چه منظوری داشته است...» نقل ناقص قمی رحمه الله در تفسیر قمی از حضرت امام صادق علیه السلام آمده است:... خدا این مثل را در شان امیرالمؤمنین بیان فرموده، و بنابراین امیرالمؤمنین علیه السلام «بعوضه پشه » است و «مافوقها» رسول الله صلی الله علیه وآله. دلیلش آن که در ادامه آیه می فرماید: «فاما الذین آمنوا فیعلمون انه الحق من ربهم » و «حق » در آیه یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام که رسول خدا از مردم برایش بیعت و پیمان گرفت، باز می فرماید: «و اما الذین کفروا... الذین ینقضون عهدالله من بعد میثاقه -فی علی- و یقطعون ما امرالله به ان یوصل...» (70) خدا در رد مخالفان، این اوصاف را بیان می دارد که با علی علیه السلام نقض عهد و به جای صله رحم، قطع رحم کردند و... (71) بدیهی است معرفی حضرت علی علیه السلام به صورت بالا، قدح است نه مدح!. تحقیق ریشه ماجرا روزی حضرت امام باقرعلیه السلام توصیه می فرمود: ما را با نام و لقب و اوصاف خودمان یاد کنید و اوصاف ما را - جز در ضرورت - بر دشمنان ما ننهید که خداوند پاداش فراوانی می دهد... در آن جا از امام علیه السلام پرسیدند: برخی از شیعیان و دوستان شما گمان می کنند که آن «بعوضه » در سوره بقره، آیه 26، علی علیه السلام است و «مافوقها» که ذباب و مگس باشد پیامبرصلی الله علیه وآله است! حضرت توضیح داد: «سمع هؤلاء شیئا لم یضعوه علی وجهه، انما کان رسول الله صلی الله علیه وآله قاعدا ذات یوم هو و علی علیه السلام اذ سمع قائلا یقول: ماشاءالله و ماشاء محمد، و سمع آخر یقول: ما شاءالله و ما شاء علی فقال رسول الله صلی الله علیه وآله: لاتقرنوا محمدا و علیا بالله عز و جل و لکن قولوا: ماشاءالله ثم ما شاء محمد ماشاءالله ثم ما شاء علی. ان مشیئة الله هی القاهرة التی لاتساوی و لا تکافا و لا تدانی، و ما محمد رسول الله صلی الله علیه وآله فی الله و فی قدرته الا کذبابة تطیر فی هذه الممالک الواسعة، و ما علی فی الله و فی قدرته الا کبعوضة فی جملة هذه الممالک... (72) یعنی: آنان چیزی شنیدند ولی درست نفهمیدند، روزی حضرت رسول صلی الله علیه وآله با علی علیه السلام نشسته بودند، شنیدند، گوینده ای می گفت: «هر چه خدابخواهد و هر چه محمد بخواهد [پدید می آید] و دیگری می گفت: هرچه خدا بخواهد و هرچه علی بخواهد [رخ می دهد]. حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرمود: محمد و علی را در ردیف خداوند قرار ندهید و به صورت جداگانه بگویید: هرچه خدا خواست و سپس هر چه محمد خواست، یا به طور جداگانه بگویید: هر چه علی خواست... زیرا مشیت و خواست خدا است که قاهر و غالب است به گونه ای که هیچ چیز مساوی و نظیر و معادل و نزدیک به آن نیست و محمد که پیامبر خدا است در مقایسه با خدا و قدرتش جز مگس نیست که در این کشورهای گسترده به پرواز در آید و علی در کنار خدا و قدرتش جز پشه ای که در این جهان پهناور پرواز کند، بیش نیست. [و این دو اصلا قابل ذکر نیستند] با این که فضل و عنایتی که خدا بر محمد و علی داشته، آن قدر زیاد است که برابری نمی کند بر فضل الهی بر تمامی آفریدگانش از اول تا آخر روزگار . این بود سخن رسول الله صلی الله علیه وآله در قصه ذباب و بعوضه در این جا، و اصلا ربطی به آیه شریفه «ان الله لا یستحیی ان یضرب مثلا ما بعوضة » (73) ندارد. نمونه دیگر در زیر آیه شریفه «و لقد کنتم تمنون الموت من قبل ان تلقوه فقد رایتموه (74) ». گفته اند: قریش حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در جنگ بدر «موت » می نامیدند. (75) بدیهی است این تعبیر قدح و مذمت است، نه مدح و منقبت، مگر تاویل شود به این که حضرت علی علیه السلام باعث مرگ کفار قریش بود، و این تعبیری است از زبان دشمن و شجاعت را می رساند. بررسی هر چه تحقیق کردم ریشه این مطلب و ماخذ دست اول را که معاصر اهل بیت علیهم السلام باشد نیافتم. ولی اندکی دقت نشان می دهد که لقب «موت » برای امام علیه السلام با این آیه هیچ تناسبی ندارد، زیرا ماجرای آیه مزبور، مربوط به پس از جنگ احد است که مشت مدعیان دروغین اشتیاق شهادت باز شد، پیش از آن وقتی سخن از شهدای بدر و فضیلت جانبازی در راه خدا و... به میان می آمد برخی با تظاهر آرزوی شهادت می کردند و می گفتند: ای کاش این افتخار در میدان بدر، نصیب ما نیز شده بود، طولی نکشید که جنگ احد پیش آمد. مجاهدان راستین جنگیدند و برخی شربت شهادت نوشیدند ولی مدعیان، هنگامی که آثار شکست را در ارتش اسلام مشاهده کردند فرار کردند. این آیه با سرزنش آن ها می گوید: شما کسانی بودید که آرزوی مرگ و شهادت در راه خدا را در دل می پروراندید، پس چرا آن وقت که با چشم خود محبوب خویش را در برابر خود دیدید فرار کردید؟ (76) از این رو مضمون این آیه نیز ربطی به نام مبارک حضرت علی علیه السلام ندارد. چند نمونه دیگر استاد آیت الله معرفت در نقد تفسیر علی بن ابراهیم قمی چند نمونه دیگر را یادآور شده است: 1 - گفته اند مراد از «الساعة » در آیه 11 سوره فرقان یعنی علی علیه السلام (77) با این که منظور از آیه «کذبوا بالساعة » تکذیب قیامت است. 2 - «المشرقین » در آیه شریفه «رب المشرقین و رب المغربین (78) »حضرت رسول صلی الله علیه وآله و حضرت علی علیه السلام و «المغربین » امام حسن و امام حسین علیهما السلام است. (79) 3 - «ثقلان » در آیه «سنفرغ لکم ایه الثقلان (80) »قرآن و عترت علیهم السلام است. (81) پی نوشت ها: 1. در یک مقاله کتابشناسی که سالیانی پیش تهیه کردم، بیش از 70 اثر در این زمینه پیدا کردم. 2. ران ملخی است تحفه درویش چه کند بی نوا ندارد بیش 3. اهل بیت علیهم السلام در قرآن. 4. بقره (2): 207. 5. ر.ک: شواهدالتنزیل، ج 1، صص 132- 123، نورالثقلین، الدرالمنثور و سایر تفاسیر، زیر همین آیه. 6. شواهد التنزیل، ابوالقاسم حسکانی، ج 1، صص 268-267، نورالثلقین، ج 2، ص 32. 7. ر.ک: تفسیر ابن کثیر، ج 2، ص 322، الدرالمنثور، ج 4، صص 125-122، نورالثقلین و... زیر آیه 8. هود (11): 17. 9. نهج البلاغه، خطبه قاصعه به شماره 192، بخش پایانی خطبه. 10. اهل بیت در قرآن، نقی پورفر، صص 160-158، با اندکی تصرف. 11. رعد (13): 43. 12. سنن ابن ماجه، ج 1، ص 44، باب فضایل علی علیه السلام- نقل از «اهل بیت در قرآن »، ص 173. 13. المیزان، ج 14، ص 221. ر.ک: الدرالمنثور، ج 5،ص 566، زیر همین آیه شریفه. 14. احادیث زیادی در نزول آیه شریفه « انما ولیکم الله و...» (مائده (5): 55) در مورد صدقه دادن انگشتری که حضرت امیرعلیه السلام، در حال رکوع انجام داده اند، از شیعه و سنی وارد شده است. امامان علیهم السلام و افرادی چون ابوذر، عمار، جابر، ابن عباس، انس بن مالک، سلمة بن کمیل، ابورافع و عمروعاص، آن را روایت کرده اند. مفسران روایی چون احمد، نسایی، طبری، طبرانی، عبدبن حمید آن را نقل کرده اند. فقها در کتاب «صلات » مساله فعل کثیر و در کتاب «زکات » مساله اطلاق زکات بر صدقه مستحب، متعرض آن شده اند، بزرگانی از ادبا نظیر زمخشری در کشاف و ابوحیان در تفسیر خود آیه را با روایات منطبق دانسته اند. ر.ک: المیزان، ج 6 ص 25;مجله میراث جاویدان سال 4، ش 1، ص 50. 15. مائده (5): 55. 16. آل عمران (3): 7. 17. المیزان، ج 3، ص 70. 18. ر.ک: المیزان، ج 1، ص 42. 19. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 11. 20. المیزان، ج 1، ص 42. 21. نهج البلاغه، خطبه 198. 22. تفسیر فرات کوفی، ص 138، حدیث 166. 23. رعد (13): 7. 24. بحارالانوار، ج 2، ص 279. 25. بینه (98): 7، یعنی: در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند. 26. شواهدالتنزیل، ج 2، ص 161; حضرت استاد، محمدباقر محمودی مصحح این کتاب، از ص 457 تا ص 474، ده ها روایت و ماخذ معتبر از اهل سنت درباره این حدیث ذکر کرده است. 27. فجر (89): 27، یعنی: ای نفس مطمئنه خشنود و خداپسند به سوی پروردگارت بازگرد و در میان بندگان من درآی و در بهشت من داخل شو. 28. جن (72): 16، یعنی: و هر کس از یاد پروردگار خود دل بگرداند، وی را در قید عذابی روز افزون درآورد. 29. شواهدالتنزیل، ج 2، ص 386. 30. واقعه (56): 10، یعنی: و سبقت گیرندگان مقدمند; آنانند همان مقربان. 31. شواهدالتنزیل، ج 2، صص 297-291. 32. واقعه (56): 13، یعنی: و اندکی از متاخران. 33. زمر (39): 9، یعنی: آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند، یکسانند. 34. ر.ک: تفسیر القرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبائی، دکتر خضیر جعفر، ایران، قم، دارالقرآن الکریم، 1411. 35. نهج البلاغه، خطبه 133، ص 132، با ترجمه دکتر شهیدی. 36. بقره (2): 185. 37. ر.ک: التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، محمدهادی معرفت، ج 2، ص 22. 38. نقد و نظر آرای این نویسنده و بررسی این که تا چه اندازه به سر منزل مقصودشان دست یافته، فرصتی فراتر می طلبد. 39. بررسی شخصیت اهل بیت علیهم السلام در قرآن، نقی پورفر، صص 6-5. 40. همان، ص 40. 41. نحل (16): 43. 42. الدرالمنثور، ج 7، ص 349. 43. اهل بیت علیهم السلام در قرآن، ص 186. 44. الدرالمنثور، ج 5، ص 544; شواهد التنزیل، ج 1، صص 477- 464، با 22 حدیث. 45. کنزالعمال، ج 13، ص 152. 46. همان، ص 178. 47. التفسیر والمفسرون، محمدهادی معرفت، ج 1، ص 21. حضرت استاد چهار معنای «تاویل » را نزدیک به همین اصطلاح دانسته است. 48. بصائرالدرجات، ص 195. 49. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 15، شماره 6. 50. تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج 1، صص 34-30. 51. همان. 52. همان. 53. نحل (16): 90. 54. القاب الرسول و عترته، قطب راوندی، ص 30; بحارالانوار، ج 35، ص 411. 55. بقره (2): 118; همچنین زیر آیات: یونس (10): 101; قمر (54): 43. 56. تفسیر البرغانی، جزء اول صص 327-326. 57. تفسیر البرغانی، جزء اول، ص 329. 58. ملک (67): 30. 59. تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج 2، ص 727; ر.ک: تاویل الآیات الظاهرة، ج 2، ص 708. 60. التفسیر والمفسرون، محمدهادی معرفت; ج 1، صص 27-26، با اختصار. 61. این اثر از تازه های نشر دارالحدیث، به اهتمام آقای ری شهری و بسیار سودمند و فراگیر است. 62. بررسی شخصیت اهل بیت علیهم السلام در قرآن، دکتر نقی پورفر، ص 8. 63. نبا (78): 31. 64. شواهد التنزیل، ج 2، ص 419، زیر همین آیه. 65. نازعات (79): 41-40. 66. شواهد التنزیل، ج 2، ص 422. 67. بقره (2): 17 و 19. 68. حج (22): 73; عنکبوت (29): 41. 69. بقره (2): 26. 70. بقره (2): 27-26. 71. تفسیرالقمی، ج 1، صص 35-34. 72. البرهان فی تفسیر القرآن، سیدهاشم حسینی بحرانی، ج 1، صص 161-160. 73. البرهان فی تفسیرالقرآن، سیدهاشم حسینی بحرانی، ایران، قم، مؤسسة البعثه، ط 1، 1415ق، رحلی، گالینگور، ج 1 صص 161-160. 74. آل عمران (3): 143. 75. القاب الرسول و عترته، قطب الدین راوندی (م 573) در مجموعه میراث شیعه دفتر اول، ص 47. 76. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 112. 77. تفسیرالقمی، ص 112، زیر آیه. 78. الرحمن (55): 17. 79. تفسیر القمی، ج 2، ص 344، زیر آیه. 80. الرحمن (55): 31. 81. التفسیر والمفسرون، محمدهادی معرفت، ج 1، ص 485.  منبع از سایت حوزه http://www.hawzah.net/

آیات نازله در باره حضرت علی(علیه السلام)

آیات نازله در باره حضرت علی(علیه السلام)

انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون (سوره مائده آیه 55)
بنا بنقل مفسرین و مورخین عامه و خاصه آیات زیادی (بیش از سیصد آیه) در باره ولایت علی علیه السلام و فضائل و مناقب آنحضرت در قرآن کریم آمده است که نقل همه آنها از عهده این کتاب خارج است لذا ما در اینجا فقط بنقل چند مورد از کتب معتبره اهل سنت اشاره مینمائیم که جای چون و چرا برای آنان باقی نماند

1 ـ آیه تبلیغ ـ ابو اسحق ثعلبی در تفسیر خود و طبری در کتاب الولایة و ابن صباغ مالکی و همچنین دیگران نوشته اند که آیه تبلیغ یعنی آیه 67 سوره مائده یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک... در باره علی علیه السلام نازل شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله دست علی را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم و ال من والاه....[1] .
چون در باره نزول این آیه و جریان غدیر خم در فصل ششم بخش یکم توضیحات کافی داده شده لذا در اینجا از تکرار آن صرفنظر میشود.

2 ـ آیه ولایت ـ عموم مفسرین و محدثین مانند فخر رازی و نیشابوری و زمخشری و دیگران از ابن عباس و ابوذر و سایرین نقل کرده اند که روزی سائلی در مسجد از مردم سؤال نمود و کسی چیزی باو نداد، علی علیه السلام که مشغول نماز و در حال رکوع بود با انگشت دست راست اشاره بسائل نمود و سائل متوجه شد وآمد انگشتر را از دست او خارج نمود و آیه انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون[2] نازل گشت یعنی ولی و صاحب اختیار شما فقط خدا و رسول او و مؤمنینی هستند که نماز را بر پا میدارند و در حال رکوع زکوة میدهند. (اگر چه مؤمنین را بصیغه جمع آورده که در حال رکوع صدقه میدهند ولی در خارج مصداق واقعی آن منحصر بفرد بوده و علی علیه السلام میباشد، بعضی هم گفته اند چون ائمه دیگر نیز دارای مقام ولایت بوده و اولاد معصومین علی علیه السلام میباشند لذا بصیغه جمع قید شده است. ).
در آنحال رسول اکرم صلی الله علیه و آله از سائل پرسید آیا کسی بتو چیزی داد؟ سائل ضمن اشاره بعلی علیه السلام عرض کرد این انگشتر را او بمن داد[3] .
علمای اهل سنت با اینکه بنزول این آیه در باره ولایت علی علیه السلام اقرار دارند اما بعضی از آنها مانند ابن حجر و غیره در اینجا طفره رفته و میگویند کلمه ولی بمعنی دوست و ناصر است نه بمعنی اولی بتصرف در صورتیکه از ظاهر کلام کاملا معلوم است که ولی بمعنی زعیم و صاحب اختیار است زیرا آیه شریفه با انما که افاده حصر میکند شروع شده است یعنی صاحب اختیار و اولی بتصرف شما فقط خدا و رسول او و کسی است که در حال رکوع صدقه داده است اگر ولی بمعنی دوست باشد انحصار آن بخدا و رسول او و شخص راکعی که صدقه داده است بی معنی و دور از منطق خواهد بود چون در اینصورت مؤمنین جز خدا و رسول و علی علیه السلام دوست دیگری نخواهند داشت در حالیکه مؤمنین همه دوست و ناصر یکدیگرند و دوستی چیزی نیست که خداوند آنرا در انحصار خود و اولیائش قرار دهد، در این مورد حسان بن ثابت حضرت امیر علیه السلام را مدح کرده و چنین گوید:
فانت الذی اعطیت اذ کنت راکعا
فدتک نفوس القوم یا خیر راکع
فانزل فیک الله خیر ولایة
و بینها فی محکمات الشرایع[4] .
یعنی تو آن کسی هستی موقعیکه در رکوع بودی بخشش نمودی پس جانهای مردم فدای تو باد ای بهترین رکوع کننده. خداوند هم در شأن تو بهترین ولایت را نازل کرد و آنرا در قرآن کریم ضمن شرایع محکم دین بیان فرمود و معلوم و واضح است که مقصود از بهترین ولایت همان زعامت و رهبری است نه یاری و دوستی و معانی دیگر.

3 ـ آیه یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول. و اولی الامر منکم[5] .
(ای مؤمنین خدا و رسول او صاحبان امر از خودتان را اطاعت کنید). شیخ سلیمان بلخی و دیگران نوشته اند که این آیه در باره امیر المؤمنین نازل شده و منظور از اولی الامر ائمه علیهم السلام از اهل بیت اند.[6] .
اهل سنت هر رئیس و زعیمی را که نسبت بمسلمین ریاست داشته باشد اولو ـ الامر گویند و اطاعت او را بموجب این آیه واجب میدانند ولی این قول بهیچوجه صحیح نمیباشد زیرا در اینصورت باید اطاعت معاویه و یزید و عبد الملک و متوکل عباسی و امثال آنها که ستمگر و فاسق بودند بر مردم واجب باشد در صورتیکه آیات دیگری هست که خداوند از اطاعت چنین اشخاصی نهی فرموده است چنانکه فرماید: و لا تطیعوا امر المسرفین، الذین یفسدون فی الارض و لا یصلحون[7] .
(امر اسراف کنندگان را که در روی زمین فساد نموده و اصلاح نمیکنند اطاعت نکنید) بنا بر این اطاعت آن اولوا الامری واجب است که پاک و معصوم بوده و دستورات وی همان اوامر و نواهی خدا و پیغمبر باشد و چنین کسانی جز علی (ع) و یازده فرزندش که جانشینان پیغمبر اکرم اند کس دیگری نمیباشد چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: انا و علی و الحسن و الحسین و تسعة من ولد الحسین مطهرون معصومون[8] .
یعنی من و علی و حسن و حسین و نه تن از فرزندان حسین پاک و معصوم هستیم.

4 ـ آیه مباهله ـ گروهی از نصارای نجران در مدینه خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله آمده و در باره موضوعات متفرقه و خلقت حضرت عیسی علیه السلام از آنجناب مطالبی پرسیدند و چون در مباحثه راه مغالطه می پیمودند آیه مباهله نازل شد که:
فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابنائکم و نساءنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الکاذبین[9] .
یعنی ای پیغمبر هر کس با تو در امر عیسی پس از آنکه ترا در باره او علم و اطلاعی حاصل شد مجادله کند بگو بیائید تا ما و شما پسران و زنان و نزدیکان خود را که بمنزله خود ما هستند بخوانیم و سپس بدرگاه خدا ناله و نفرین کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.
بدینطریق رسول اکرم صلی الله علیه و آله آنها را بمباهله دعوت فرمود و فرادی آنروز نصارا با علمای خود بیرون آمده و اسقف نصارا بدانها گفت اگر محمد صلی الله علیه و آله با نزدیکان و اقوامش بیاید مباهله نکنید (زیرا اگر او بر حق نباشد نزدیکانش را در معرض نفرین و بلا نمیآورد) و اگر با اصحاب و مسلمین بیاید مباهله کنید در آنحال پیغمبر اکرم با علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام حاضر شد اسقف پرسید اینها کیستند؟ گفتند آن جوان پسر عم و داماد اوست و آن زن یگانه دختر مورد علاقه اوست و آندو کودک هم نواده های او هستند. اسقف گفت بخدا سوگند من چهره هائی می بینم که اگر از خدا بخواهند کوهها را از جا میکند خوبست از مباهله خود داری کنید و با او مصالحه نمائید لذا گفتند یا ابا القاسم ما مباهله نمیکنیم و حاضر بمصالحه هستیم حضرت نیز پذیرفت.
ابن ابی الحدید و ابن مغازلی و دیگران نوشته اند که منظور از ابنائنا حسنین و مقصود از نسائنا فاطمه و منظور از انفسنا علی علیه السلام میباشد[10] .
بنا بر این در این آیه خداوند حضرت امیر را از شدت اتحاد نفسانی با پیغمبر (البته بطور مجاز) نفس پیغمبر خوانده است.

5 ـ آیه تطهیر ـ در تفسیر طبری و فخر رازی و همچنین در کتب دیگر اهل سنت نقل شده است که آیه تطهیر: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا[11] در خانه ام سلمه بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده و آنحضرت فاطمه و حسنین و علی علیهم السلام را جمع کرد سپس گفت: اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا (خدایا اینها اهل بیت من هستند پلیدی را از اینها دور گردان و بتطهیر خاصی پاکشان فرما) ام سلمه گفت یا رسول الله من هم جزو آنها هستم؟ حضرت فرمود تو جای خود داری و زن خوبی هستی (اما مقام اهل بیت مرا نداری. )[12] .
برخی از علمای اهل سنت مانند زمخشری و غیره گفته اند که این آیه در مورد زنان پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده است زیرا صدر و ذیل آیه در باره آنها است!
پاسخ اینست که اگر این آیه در باره زوجات پیغمبر صلی الله علیه و آله بود ضمیر مخاطب بصیغه جمع مؤنث میآمد و آیه چنین میشد لیذهب عنکن الرجس و یطهرکن تطهیرا زیرا بکار بردن صیغه مذکر در جمع مؤنث بر خلاف قواعد زبان عرب و بکلی غلط است و علت اینکه با وجود حضرت زهرا علیها السلام در آن انجمن ضمیر مخاطب را جمع مذکر آورده است از جهت تغلیب است همچنانکه در آیه 73 سوره هود نیز با اینکه مخاطب زن است (ساره) ولی چون ابراهیم در رأس آن خاندان قرار گرفته از نظر تغلیب ضمیر جمع مذکر آمده است ـ قالوا اتعجبین من امر الله رحمة الله و برکاته علیکم اهل البیت... و گذشته از این همه جا منظور از اهل بیت، علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام اند نه کسان دیگر زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله فقط بآنها اهل بیت خطاب میکرد چنانکه در کتب معتبره از انس بن مالک نقل شده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله برای نماز صبح که میرفت مدت ششماه از در خانه فاطمه علیها السلام عبور میکرد و آنها را صدا میزد و میفرمود الصلوة یا اهل البیت و آنگاه این آیه را تلاوت میفرمود انما یرید الله...[13] .
همچنین پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود که این آیه در باره پنج نفر نازل شده است در باره من و علی و حسن و حسین و فاطمه[14] .
در کتاب قاموس الصحیفه از صاحب ریاض السالکین نقل شده است که جمهور علماء عامه گفته اند زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله جزو اهل بیت او میباشند و من بحدیثی برخوردم که سیوطی در کتاب (الجامع الصغیر) از ابن عساکر از واثله نقل کرده که مضمونش صراحت دارد بر عقیده مذهب امامیه که زنهای آنحضرت در شمار اهل بیتش نیستند و آن گفتار او است که (بدخترش) فرمود نخستین کسی که از اهل بیت من بمن ملحق میشود توئی ای فاطمه و اول کسی که از زنانم بمن ملحق میشود زینب است[15] .

6 ـ بنقل علماء و مورخین فریقین چون آیات سوره برائت در مورد عهد شکنی و مذمت مشرکین نازل گردید رسول اکرم صلی الله علیه و آله آیات اوائل سوره مزبور را بابو بکر داد که بمکه برده و در موسم حج بمشرکین ابلاغ نماید، پس از آنکه ابو بکر براه افتاد و قدری راه رفت جبرئیل نازل شد و ضمن ابلاغ سلام خداوند به پیغمبر صلی الله علیه و آله عرض کرد خداوند فرماید: لا یؤدیها عنک الا انت او رجل منک. یعنی کسی از جانب تو اداء رسالت ننماید مگر خودت یا مردی که از خودت باشد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فورا علی علیه السلام را طلبید و فرمود شتر مرا سوار شو و دنبال ابو بکر برو هر کجا باو رسیدی آیات را از او بگیر و بمکه ببر و بمشرکین قرائت کن، حضرت امیر فورا حرکت کرد و در راه بابوبکر رسید و آیات را از او گرفته و بمکه برد و ابو بکر خدمت پیغمبر مراجعت نمود و در حالیکه از این امر محزون و متأسف بود عرض کرد یا رسول الله مگر در باره من چیزی نازل شده حضرت فرمود خدای تعالی دستور داد که آیات را کسی ببرد که از خود من باشد و من هم علی را برای انجام این مأموریت اعزام نمودم[16] .
در اینجا سه مطلب مورد توجه و بررسی است:
اول اینکه علی علیه السلام از خود پیغمبر صلی الله علیه و آله است و ابو بکر چنین خصوصیتی را ندارد.
دوم اینکه خدای تعالی ابو بکر را برای ابلاغ چند آیه در یک شهر شایسته ندید و به پیغمبرش دستور داد که برای اینکار علی علیه السلام را بفرستد در اینصورت چگونه حزب سقیفه چنین کسی را برای جانشینی پیغمبر انتخاب کردند که با تمام احکام قرآن در تمام شهرهای اسلامی خلافت نماید؟
سوم اینکه اعزام ابو بکر در وهله اول و عزل او در وهله ثانی و نصب علی (ع) بجای وی برای اثبات و نشاندادن فضیلت و شایستگی علی علیه السلام بود زیرا اگر از اول آنحضرت بچنین مأموریتی منصوب میشد بنظر همه عادی میآمد و چندان اهمیتی نداشت ولی وقتی ابو بکر براه افتاد و سپس علی علیه السلام بدان سمت گمارده شد این امر دلیل بر فضیلت و شایستگی علی علیه السلام برای جانشینی پیغمبر و انجام وظائف او میباشد.

7 ـ آیه مودت ـ قل لا اسألکم علیه اجرا الا المودة فی القربی[17] .
(ای پیغمبر در برابر زحمات تبلیغ رسالت بمردم) بگو من از شما اجر و مزدی نمیخواهم مگر دوستی نزدیکانم را.
زمخشری در تفسیر کشاف و گنجی شافعی در کفایة الطالب و دیگران نوشته اند که چون آیه مزبور نازل شد به پیغمبر صلی الله علیه و آله گفتند یا رسول الله: و من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم؟ قال علی و فاطمة و ابناهما[18] .
یعنی نزدیکان شما که دوستی آنها بر ما واجب است چه کسانی اند؟ فرمود علی و فاطمه و دو پسرشان.

8 ـ آیه قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب[19] .
کافران رسالت پیغمبر اکرم را انکار کرده و گفتند تو پیغمبر نیستی این آیه در پاسخ آنان بحضرتش نازل شد که بگو (من برای رسالت خود دو شاهد دارم یکی) خدا است که برای شهادت میان من و شما کافی است و دیگری کسی است که علم کتاب در نزد اوست. ثعلبی در تفسیر آیه مزبور مینویسد آنکه علم کتاب در نزد اوست علی بن ابیطالب است[20] .
همچنین ابو سعید خدری گوید از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم آنکس که علم کتاب در نزد اوست کیست؟ فرمود آنکس برادرم علی بن ابیطالب است[21] .
شیخ سلیمان بلخی از ابن عباس نقل میکند که گفت آنکه علم کتاب در نزداوست علی علیه السلام است زیرا او بتفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ آن عالم بود[22] .

9 ـ آیه افمن کان علی بینة من ربه و یتلوه شاهد منه...[23] .
آیا کسیکه (رسول خدا صلی الله علیه و آله برای صحت گفتار خود) حجتی (قرآن) از طرف پروردگار خود داشته و پشت سر او شاهد و گواهی از خود او باشد....
در این آیه نیز مفسرین و مورخین عامه و خاصه نوشته اند که منظور از شاهد و گواهی از خود پیغمبر علی علیه السلام است[24] .
ابراهیم بن محمد حموینی در کتاب فرائد السمطین از ابن عباس نقل میکند که این آیه در شأن علی علیه السلام است و احدی با او در آن شریک نیست و خوارزمی هم در مناقب خود مینویسد که عمرو عاص در نامه ای که بمعاویه نوشته بود اشاره بآیاتی در شأن علی علیه السلام کرده بود که از جمله آنها آیه مزبور بوده است[25] .

10 ـ آیه الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار سرا و علانیة فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون[26] .
کسانیکه اموالشان را در شب و روز و نهانی و آشکارا انفاق میکنند برای آنان در نزد پروردگارشان پاداشی است و آنان خوف و اندوهی ندارند.
خوارزمی و ثعلبی و مالکی و ابو نعیم و دیگران از ابن عباس نقل کرده اند که علی علیه السلام چهار درهم داشت یکی را شب (در راه خدا) صدقه داد و یکی را روز و یکی را پنهانی و یکی را آشکارا آنگاه این آیه در باره او نازل گردید[27] .

11 ـ آیه و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله[28] و از مردم کسی هست که جان خود را میفروشد (بذل میکند) در راه بدست آوردن رضای خدا.
ثعلبی در تفسیر خود از ابن عباس روایت میکند که در شب هجرت پیغمبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام در فراش وی خوابید و این آیه در شأن آنحضرت نازل گردید[29] .

12 ـ آیه ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریة[30] .
کسانیکه ایمان آورده و اعمال نیکو انجام دادند آنان بهترین مردمند.
مقاتل بن سلیمان از ضحاک از ابن عباس نقل کرده است که این آیه در شأن علی علیه السلام و اهل بیت او نازل شده است[31] .

13 ـ وقفوهم انهم مسئولون[32] آنها را نگهدارید که مورد سؤال خواهند بود.
ابو سعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل میکند که آنچه مورد سؤال خواهد بود ولایت علی بن ابیطالب است[33] .

14 ـ آیه ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا[34] کسانی که ایمان آورده و عمل های نیک انجام دادند بزودی خداوند دوستی آنها را در دلهای مردم قرار میدهد.
گنجی شافعی از قول خوارزمی مینویسد که علی علیه السلام فرمود مردی مرا ملاقات کرد و گفت یا ابا الحسن بدانکه بخدا من ترا در راه خدا دوست دارم علی علیه السلام فرمود من برسول خدا صلی الله علیه و آله مراجعه کرده و سخن آنمرد را باو خبر دادم. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود شاید در باره او احسان و نیکی نموده ای، گفتم بخدا من در باره او احسانی نکرده ام، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود خدا را سپاس که دلهای مؤمنین را بدوستی تو واد داشته است آنگاه آیه بالا نازل شد[35] .

15 ـ آیه و اعتصموا بحبل الله جمیعا[36] و همگی بریسمان خدا چنگ زنید.
صاحب کتاب مناقب الفاخرة از عبد الله بن عباس روایت کرده است که ما در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم عربی آمد و عرض کرد یا رسول الله شنیدم که میفرمودی اعتصموا بحبل الله حبل خدا کدام است که باو تمسک جوئیم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله دست خود را بر دست علی علیه السلام زد و فرمود باین شخص تمسک جوئید که این حبل المتین است[37] .

16 ـ آیه انما انت منذر و لکل قوم هاد[38] هر آینه تو بیم دهنده ای و برای هر قومی هدایت کننده ای است. از طریق اهل سنت هفت حدیث نقل شده است که مقصود از منذر پیغمبر صلی الله علیه و آله و از هادی علی علیه السلام میباشد از جمله مالکی در فصول المهمه مینویسد که چون آیه مزبور نازل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: انا المنذر و علی الهادی و بک یا علی یهتدی المهتدون.
یعنی من انذار کننده ام و علی هدایت کننده و بوسیله تو یا علی هدایت یافتگان هدایت می یابند[39] .

17 ـ آیه و اذ قال ابراهیم رب اجعل هذا البلد امنا و اجنبنی و بنی ان نعبد الاصنام[40] زمانیکه ابراهیم (بدرگاه خدای تعالی دعا کرد) و گفت پروردگارا این شهر را (مکه) محل امن قرار بده و من و فرزندانم را از بت پرستی دور گردان.
ابن مغازلی شافعی بسند خود از عبد الله بن مسعود نقل میکند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود دعای ابراهیم که عرض کرد پروردگارا من و فرزندانم را از بت پرستی دور گردان بمن و علی منتهی شد که هیچیک از ما هرگز به بت سجده نکردیم در نتیجه خداوند مرا نبی و علی را وصی قرار داد[41] .

18 ـ آیه فان الله هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین و الملائکة بعد ذلک ظهیر[42] .
البته خدا و جبرئیل و صالح مؤمنین یاری کننده او (پیغمبر صلی الله علیه و آله) هستند و فرشتگان پس از نصرت خدا پشتیبان اویند. مفسرین و علمای بزرگ اهل سنت نوشته اند که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود در آیه مزبور منظور از صالح المؤمنین علی بن ابیطالب است[43] .

19 ـ آیه لا یستوی اصحاب النار و اصحاب الجنة اصحاب الجنة هم الفائزون[44] . یعنی دوزخیان با بهشتیان برابر نیستند اصحاب بهشت آنانند که رستگار هستند.
موفق بن احمد بسند خود از جابر روایت کرده است که گفت ما در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم که علی علیه السلام داخل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود قسم بآنکه جان من در دست اوست که این مرد و شیعه اش در روز قیامت رستگارانند[45] .

20 ـ آیه و تعیها اذن واعیة[46] و نگهدارد، آن پند را گوش نگاهدارنده.
طبری و سیوطی در تفسیر خودشان نوشته اند که وقتی آیه مزبور نازل شد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض کرد خدایا آنگوش را گوش علی قرار بده و علی علیه السلام فرمود از آنگاه چیزی نشنیدم که فراموش کرده باشم[47] .

21 ـ آیه افمن کان مؤمنا کمن کان فاسقا لا یستون[48] آیا کسی که مؤمن است مانند کسی است که فاسق است (این دو) در نزد خدا یکسان نیستند.
ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه و ابن کثیر در تفسیر خود و خطیب بغدادی در تاریخ بغداد و دیگران نوشته اند که ولید بن عقبه در مقام مفاخره بعلی علیه السلام گفت من از تو زبانم گویاتر و نیزه ام تیزتر و در جنگ شجاع ترم! علی علیه السلام فرمود ساکت شو ای فاسق. آنگاه خدا بتصدیق کلام آنحضرت آیه مزبور را نازل فرمود[49] .

22 ـ القیا فی جهنم کل کفار عنید[50] . بیفکنید در دوزخ هر نا سپاس ستیزه جو را.
حاکم حسکانی در شواهد التنزیل بسند خود از ابو سعید خدری نقل میکند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود چون روز قیامت شود خدای تعالی بمن و علی میفرماید هر کس دشمن شما است او را در آتش بیفکنید و هر که دوست شما است او را داخل بهشت گردانید و اینست فرموده خدای تعالی القیا فی جهنم کل کفار عنید[51] .

23 ـ آیه و ارکعوا مع الراکعین[52] و رکوع کنید با رکوع کنندگان. موفق بن احمد و ابو نعیم اصفهانی باسناد خود از ابن عباس نقل کرده اند که این آیه در خصوص پیغمبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام نازل شده و آنها اول کسی بودند که نماز گزاردند و رکوع کردند[53] .

24 ـ آیه ثم لتسألن یومئذ عن النعیم[54] آنگاه در آنروز از نعمتها پرسیده شوند.
ابو نعیم و حاکم حسکانی بسند خود از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده اند که فرمود مقصود از نعیم در این آیه ولایت امیر المؤمنین و ما است که از آن پرسیده خواهد شد[55] .

25 ـ آیه سأل سائل بعذاب واقع[56] خواست سؤال کننده ای عذابی را که واقع شد.
ثعلبی و ابن صباغ و دیگران نوشته اند که چون در روز 18 ذیحجه رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را بجانشینی خود منصوب نموده و فرمود من کنت مولاه فهذا علی مولاه. حارث بن نعمان پس از شنیدن این خبر خدمت آنحضرت آمد و گفت ما را بشهادت یگانگی خدا و نبوت خود از جانب خدا امر کردی قبول نمودیم و سپس به نماز و زکوة و حج و جهاد و روزه دستور دادی پذیرفتیم باینها قناعت نکردی در آخر کار این جوان را که پسر عموی تست بولایت نصب کردی آیا این کار از جانب تست یا بدستور خدا است؟ رسول اکرم فرمود قسم بخدائی که جز او خدائی نیست که این امر بدستور خدا است حارث بن نعمان در حالیکه بسوی ناقه خود میرفت گفت خدایا اگر این مطلب صحیح است بر ما از آسمان سنگ بفرست یا بعذابی دردناک معذب گردان هنوز بناقه اش نرسیده بود که سنگی از آسمان بر سرش افتاد و فورا هلاکش نمود آنگاه این آیه نازل شد که سأل سائل بعذاب واقع[57] .
آیاتی که در باره ولایت و فضائل علی علیه السلام نازل شده خیلی بیش از اینها است و ما برای نمونه فقط به 25 آیه از آنها اشاره نمودیم و بطوریکه مفسرین و محدثین نوشته اند متجاوز از سیصد آیه در باره امامت و مناقب آنحضرت در قرآن وجود دارد چنانکه گنجی شافعی و ثعلبی بسند خود از ابن عباس نقل کرده اند که نزلت فی علی بن ابی طالب اکثر من ثلاثمائة آیة[58] .
اکنون باید از آقایان (اهل سنت) پرسید با وجود اینهمه آیات که دلالت بر ولایت و برتری علی علیه السلام دارد و خود شما در صورت مراجعه بکتب معتبره ـ تان صحت این مطلب را خواهید پذیرفت چگونه ابو بکر را بجای علی علیه السلام خلیفه میدانید آیا سخن و عقیده شما در اینمورد موضوع کوسه و ریش پهن نیست؟
در خاتمه این فصل از تذکر این مطلب ناگزیر است که ممکن است بنظر بعضی چنین برسد که خداوند چرا صریحا نام علی علیه السلام را در قرآن نیاورده که او جانشین پیغمبر است تا مسلمین دچار اختلافات نشوند؟
پاسخ این اشکال یا اعتراض اینست که اولا موضوع ولایت علی علیه السلام مورد آزمایش است و بایستی مردم بوسیله آن آزمایش شوند چنانکه از جمله آیاتی که مؤید این مطلب است آیه شریفه الم أحسب الناس ان یترکوا ان یقولوا امنا و هم لا یفتنون[59] ؟ (آیا مردم چنین پندارند که با گفتن اینکه ایمان آوردیم رها کرده شوند و آنان آزمایش نخواهند شد؟ ) که بنا بنقل علماء و مفسرین عامه و خاصه ولایت علی علیه السلام است که مورد آزمایش مسلمین قرار گرفته است[60] .
ثانیا بفرض اینکه نام علی علیه السلام نیز در قرآن ذکر میشد باز مردم از روی حب جاه و طمع دنیوی با آن مخالفت میکردند همچنانکه با برخی از آیات قرآن مخالفت نمودند که در فصول آتی بدین مطلب اشاره خواهد شد.
ثالثا قرآن کریم شامل احکام کلی است و جزئیات آن بوسیله پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله توضیح داده شده است و اصل ولایت و امامت هم چنانکه در این فصل گذشت در چندین آیه با قرائن روشن گفته شده و نبی اکرم نیز طبق بیاناتی مضمون و مفاد آنها را که بر علی علیه السلام تطبیق میکرد بمردم ابلاغ نموده است و این مطلب را علماء و مفسرین اهل سنت نیز قبول دارند ولی عملا با آن مخالفت میکنند.
________________________________________
1.شواهد التنزیل جلد 1 ص 189 ـ فصول المهمه ص 27.
2.سوره مائده آیه 55.
3.کفایة الطالب ص 250 ـ مناقب خوارزمی ص 178 ـ تفسیر طبری جلد 6 ص 165 ـ تفسیر رازی جلد 3 ص 431 و کتب دیگر.
4.کشف الغمه ص 88.
5.سوره نساء آیه 59.
6.ینابیع المودة ص 114 ـ شواهد التنزیل جلد 1 ص 149 ـ غایة المرام باب 58.
7.سوره شعراء آیه 151 ـ 152.
8.ینابیع المودة ص 445.
9.سوره آل عمران آیه 61.
10.مناقب ابن مغازلی ص 263 ـ کفایة الخصام ص 309 ـ فصول المهمه ص 8.
11.سوره احزاب آیه 33 ـ اراده خدا است که از شما اهل بیت پلیدی را دور کند و شما را بتطهیر خاصی پاک گرداند.
12.کفایة الطالب ص 372 ـ تفسیر فخر رازی جلد 6 ص 783.
13.شواهد التنزیل جلد 2 ص 11.
14.تفسیر ابن جریر طبری جلد 22 ص 5.
15.قاموس الصحیفه ص 25 ـ این کتاب اخیرا بوسیله جناب حجة الاسلام حاجی سید ابو الفضل حسینی بسبک جالب و زیبا در شرح لغات صحیفه سجادیه تألیف شده و تعلیقات او اضافاتی نیز از نظر نقل حدیث و مطالب سودمند با استفاده از منابع ارزنده در آن منظور گردیده است مطالعه این کتاب نفیس برای محققین و اهل علم توصیه میشود.
16.ذخائر العقبی ص 69 ـ کفایة الطالب ص 242 ـ ینابیع الموده ص 88 ـ ارشاد مفید جلد 1 باب 2 فصل 17.
17.سوره شوری آیه 23.
18.کفایة الطالب ص 91 ـ تفسیر کشاف جلد 2 ص 339 ـ ذخائر العقبی ص 25.
19.سوره رعد آیه 13.
20.غایة المرام باب 126.
21.شواهد التنزیل جلد 1 ص 307.
22.ینابیع المودة ص 104.
23.سوره هود آیه 17.
24.تفسیر ابو الفتوح رازی ـ ینابیع المودة ص 99.
25.غایة المرام باب 128.
26.سوره بقره آیه 274.
27.مناقب ابن مغازلی ص 280 ـ ذخائر العقبی ص 88.
28.سوره بقره آیه 207.
29.ینابیع المودة ص 92 ـ کفایة الطالب ص 239.
30.سوره بینة آیه 8.
31.غایة المرام باب 94 حدیث 9.
32.سوره و الصافات آیه 24.
33.شواهد التنزیل جلد 1 ص 107 ـ صواعق المحرقه ص 89.
34.سوره مریم آیه 96.
35.کفایة الطالب ص 249 ـ مناقب خوارزمی ص 188 ـ الغدیر جلد 2 ص 56.
36.سوره آل عمران آیه 103.
37.کفایة الخصام ص 343.
38.سوره رعد آیه 7.
39.فصول المهمه ص 122.
40.سوره ابراهیم آیه 35.
41.مناقب ابن مغازلی ص 276.
42.سوره تحریم آیه 4.
43.شواهد التنزیل جلد 2 ص 255 ـ صواعق محرقه ص 144.
44.سوره حشر آیه 20.
45.کفایة الخصام ص 422.
46.سوره الحاقة آیه 12.
47.مناقب ابن مغازلی ص 265.
48.سوره سجده آیه 18.
49.غایة المرام باب 152 ـ مناقب ابن مغازلی ص 324.
50.سوره ق آیه 24.
51.شواهد التنزیل جلد 2 ص 190.
52.سوره بقره آیه 43.
53.غایة المرام باب 176.
54.سوره تکاثر آیه 8.
55.غایة المرام باب 48 ـ شواهد التنزیل جلد 2 ص 368.
56.سوره معارج آیه 1.
57.فصول المهمه ص 26 ـ کفایة الخصام ص 488.
58.کفایة الطالب ص 231 ـ صواعق محرقه ص 76 ـ ینابیع المودة ص 126.
59.سوره عنکبوت آیه 1.
60.شواهد التنزیل جلد 1 ص 438 ـ غایة المرام باب. 125.

سخنان معصومان پیامبر خدا(ص) از زبان امام علی(ع)

سخنان معصومان پیامبر خدا(ص) از زبان امام علی(ع)

«لَمّا وُلِدَ رَسُولُ اللّهِ صَلّیَ اللّهُ عَلَیهِ وَ آله القِیَتِ الاَصنامُ فِی الکَعبَةِ عَلی وُجُوهِها فَلَمّا اَمسی سُمِعَ صَیحَةٌ مِنَ السَّماء: جاءَ الحَقُّ وَ زَهَقَ الباطِلُ اِنَّ الباطِلَ کان زَهُوقاً»(بحار، ج 15،ص 274) هنگامی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله متولّد شد، بتهای خانه کعبه به رو در افتادند و چون شب فرا رسید فریادی از آسمان شنیده شد که: حق آمد و باطل برفت، همانا باطل رفتنی است. * امام علی علیه السلام: «انّ الصبر لجمیل الاّ عنک و ان الجزع لقبیح اِلاّ علیک و انّ المصاب بک لجلیل و انّه قبلک و بعدک لَجَلَلٌ» (نهج البلاغه، قصار الحکم، 292) همانا که شکیبایی بس زیباست جز در مرگ تو و بیتابی بس زشت است مگر بر رحلت تو، اندوهی که از دوری تو بر دل نشسته بس سنگین است و غمهای پیش از در گذشت و پس از وفات تو بسیار آسان و سبک. * امام علی علیه السلام: «فَاِنَّ اللّهَ تَعالی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی اللّه علیه و آله) لِیُخرِجَ عِبادَهُ مِن عِبادَة عِبادِهِ اِلی عِبادَتِهِ وَ مِن عُهُودِ عِبادِهِ اِلی عُهُوده وَ مِن طاعَةِ عِبادِهِ اِلی طاعَتِهِ» (وافی، ج 3، ص 22) همانا خداوند محمد صلّی اللّه علیه و آله را برانگیخت تا بندگانش را از بندگی بندگان به بندگی خدای کشاند و از پیمان بندگان به پیمان خدای در آورد و از فرمانبری بندگان به فرمانبری خدایش وا دارد. * امام علی علیه السلام: «کانَ رَسُولُ اللّهِ(ص) دائِمُ البشر، سَهل الخُلقِ» (مکارم الاخلاق، ص 14) پیامبر خدا(ص) پیوسته خندان و خوشرو و خوشبو بود. * امام علی علیه السلام: «کانَ لا یَجلِسُ وَ لا یَقُومُ اِلاّ عَلی ذِکرِ اللّهِ» (سنن النبی، ص 16) پیامبر، جز با یاد خدا نمی نشست و بر نمی خاست. * امام علی علیه السلام: «ما رُئی مُقَدِّماً رِجلَهُ بَینَ یَدَی جَلیسٍ لَهُ قَطُّ» (بحارالانوار، ج 16، ص 236) هرگز دیده نشد که پیامبر، پای خود را پیش کسی از همنشینان دراز کند. * امام علی علیه السلام: «فَهُوَ اِمامُ مَنِ اتّقی وَ بَصیرَةُ مَنِ اهتَدی، سِراجٌ لَمَعَ ضوءُهُ... صیرَتُهُ القَصدُ وَ سُنَّته الرُّشدُ وَ کَلامُهُ الفَصلُ وَ حُکمُهُ العَدلُ» (نهج البلاغه، خطبه 94) او (پیامبر خدا) پیشوای کسی است که راه پرهیزگاری پوید، و بینش برای آن که راهنمایی جوید، چراغی است که پرتو آن دمید... رفتار او میانه روی در کار است. و شریعت او راه حق را نمودار، سخنش جدا کننده حق از باطل است، و داوری او عدالت. * امام علی علیه السلام: «طَبیبٌ دَوّارٌ بِطِبِّهِ قَد اَحکَمَ مَراهِمَهُ وَ اَحمی مَواسِمَهُ یَضَعُ ذلِکَ حَیثُ الحاجَة اِلَیهِ مِن قُلُوبٍ عُمیٍ و آذانٍ صُمٍ وَ اَلسَنَةٍ بُکم». (نهج البلاغه، خطبه 108) پیامبر طبیبی است که با مهارت خود در میان مردم می گردد، مرهمهای شفابخش خویش را فراهم ساخته و ابزار درمان خود را آماده کرده تا هرجا دلهای کور باطن و گوشهای ناشنوا و زبانهای گنگ را بدان نیازی باشد مداوا کند. * امام علی علیه السلام: «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أدَّبَ نَبیّهُ فَاَحسَنَ أَدَبَهُ فَلَمّا اَکمَلَ لَهُ الاَدَبَ قالَ (وَ اِنَّکَ لَعَلی خُلقٍ عَظیمٍ ثُمَّ فَوَّضَ اِلَیهِ اَمرَ الدّینِ وَ الاُمَّةِ لِیَسُوسَ عِبادَهُ فَقالَ عَزَّ وَ جَلَّ (ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فُخُذُوهُ وَ مانَهاکُم عَنهُ فَانتَهُوا) وَ اِنّ رَسُولَ اللّهِ صَلَی اللّهِ عَلَیه وَ آلِه کانَ مُسَدَّداً مُوَفَّقاً مُؤَیَّداً بِرُوحِ القُدُسِ لایَزالُ وَ لایُخطِی فی شَی ءٍ مِمّا یَسُوسُ بِه الخَلقَ». (بحارالانوار، ج 17، ص 4) خدای عزّ وجلّ پیامبرش را تربیت کرد و چه نیکو تربیت کرد، پس هنگامی که مراتب ادب را برای آن حضرت تکمیل نمود فرمود: همانا تو بر اخلاقی والا استوار هستی، سپس امر امّت و دین را به او واگذار کرد تا بر بندگانش حکومت کند و فرمود: آنچه پیامبر برای شما آورد بگیرید و از آنچه شما را نهی نمود، اجتناب ورزید، و همانا پیامبر که درود خدا بر او و آلش باد موفّق بود و با تأییدات روح القدس مؤیّد بود که هرگز راه خطا نمی پیمود و در اداره امور مردم هیچ اشتباه نمی کرد.  منبع از سایت http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=3444&id=16299